Την ώρα που η παγκόσμια κοινότητα προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της εν εξελίξει πανδημίας, πολλοί είναι οι θεσμικοί παράγοντες που κάνουν λόγο ότι ο COVID-19 δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανθρωπότητας.

 

Αντιπαρέρχονται με στοιχεία και επιχειρήματα πως η κλιματική αλλαγή και η προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν τον κορυφαίο κίνδυνο που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κοινωνίες και οικονομίες. Ο χρόνος αντίδρασης δεν είναι απεριόριστος πια… Πώς σχετίζονται όμως οι υποδομές με όλα αυτά;

 

Όπως αναφέρει το World Green Building Council, τα κτίρια και οι κατασκευές αντιπροσωπεύουν περίπου το 39% των παγκόσμιων εκπομπών CO2, ενώ οι λειτουργικές εκπομπές αντιπροσωπεύουν το 22%. Η κατασκευαστική βιομηχανία είναι επίσης υπεύθυνη για το 36% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Με τον πληθυσμό να έχει αυξηθεί 30% μέχρι το τέλος του αιώνα, οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις θα χρειάζονται πάντα νέα κτίρια και υποδομές.

 

Ωστόσο, κάτι πρέπει να αλλάξει… Υπάρχουν πλέον εναλλακτικοί, πιο «πράσινοι» τρόποι για να δημιουργήσουμε υποδομές. Με τον όρο βιωσιμότητα περιγράφουμε μια νέα νοοτροπία, με ολιστική προσέγγιση, που διαπερνά όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής δραστηριότητας και καλύπτει τρεις αλληλένδετες πτυχές: περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οικονομικές επιπτώσεις και κοινωνικές επιπτώσεις.

 

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αφορούν τον σχεδιασμό και την κατασκευή κτιρίων και υποδομών, την απόδοση των χρησιμοποιούμενων υλικών και τη συμπερίληψη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για κατασκευή και λειτουργία. Πολλά είναι τα παραδείγματα που περιλαμβάνουν νέες μορφές ενέργειας. Αναπτύσσονται ραγδαία και μπορούν να ενσωματωθούν σε κτίρια στο πλαίσιο των εκάστοτε αναγκών. Υπάρχει ακόμη και η δυνατότητα για μεγάλα κτίρια να γίνουν «ενεργειακά θετικά» – τροφοδοτώντας στο δίκτυο ενέργεια από ηλιακή ενέργεια ή αιολική ενέργεια.

 

Σημαντικές δράσεις μπορούν να λάβουν χώρα και για παλαιότερα κτίρια που εξακολουθούν να εξαρτώνται από ορυκτά καύσιμα, καθώς υπάρχει η δυνατότητα χρήσης τεχνολογίας αισθητήρων για να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα φωτισμού και κλιματισμού ελαχιστοποιούν τις ενεργειακές απαιτήσεις.

 

Ο θετικός οικονομικός αντίκτυπος «ποσοτικοποιείται» με τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αποβλήτων και νερού, επαναχρησιμοποιώντας έτσι τα υποπροϊόντα του κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Μεταξύ άλλων, τεχνικές όπως η συλλογή και ανακύκλωση νερού, τα συστήματα φυσικού αερισμού και ανάκτησης θερμότητας μπορούν να μειώσουν τον αντίκτυπο της κατασκευής και της ανάπτυξης στον πλανήτη μας και ειδικότερα στον τομέα των υποδομών.

 

ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ LEVEL(S) ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ    

Το Level(s) αποτελεί το θεσμικό πλαίσιο για τη βιωσιμότητα των κτιρίων. Είναι η τελευταία προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναφορά και αξιολόγηση των επιδόσεων γύρω από τη βιωσιμότητα των κτιρίων, καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής τους.

 

Χρησιμοποιώντας τα στάνταρ που ήδη υπάρχουν, οι σχετικοί δείκτες του νέου θεσμικού πλαισίου παρέχουν, πλέον, μια «κοινή γλώσσα» για τη βιωσιμότητα ενός κτιρίου, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα για τη δημιουργία νέων έργων και την διαμόρφωση χαρτοφυλακίων, ή ως βάση για άλλες πρωτοβουλίες: Σχέδια νόμου, πολιτικές ρυθμίσεις και άλλες δράσεις, με γνώμονα την κυκλικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

 

Συνοπτικά, με το νέο πλαίσιο, παρακολουθείται η πρόοδος και η απόδοση σε διάφορα στάδια ενός οικοδομικού έργου, προσφέροντας μια πλήρη εικόνα καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής.

 

ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Τα πιο «πράσινα»-βιώσιμα κτίρια χρησιμοποιούν λιγότερη ενέργεια και υλικά και θεωρούνται πιο «φιλικά» προς ιδιοκτήτες και χρήστες: Μαζί με τις χαμηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής, τα βιώσιμα κτίρια έχουν σχετικά χαμηλό κόστος λειτουργίας και μακροπρόθεσμα, πιο πολύτιμες ιδιότητες και χαρακτηριστικά.

 

Όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «τα κτίρια που κατασκευάζουμε και ανακαινίζουμε πρέπει να είναι ανθεκτικά στο μέλλον». Για να απαλλαγούμε από το γνωστό γραμμικό οικονομικό μοντέλο «λήψη, κατασκευή και σπατάλη» και προς ένα κυκλικό μοντέλο αποδοτικό ως προς τους πόρους, η Ευρώπη χρειάζεται ένα βιώσιμο δομημένο περιβάλλον. Ο τομέας των κτιρίων είναι ένας από τους τομείς που καταναλώνουν τους περισσότερους πόρους στην Ευρώπη. Λαμβάνοντας υπόψη τον πλήρη «κύκλο ζωής» ενός κτιρίου, ο κλάδος αντιπροσωπεύει περίπου:

  • το 50% όλων των εκχυλισμένων υλικών,
  • το 50% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας
  • το 1/3 της κατανάλωσης νερού και
  • το 1/3 της παραγωγής αποβλήτων.

 

Στους βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η δημιουργία ενός δομημένου περιβάλλοντος στη βάση της κυκλικής οικονομίας, με επίκεντρο ένα αναγεννητικό οικονομικό σύστημα στο οποίο ελαχιστοποιείται η κατανάλωση πόρων και ενέργειας.

 

Το νέο πλαίσιο ενθαρρύνει υποστηρίζει όλα τα συνδεόμενα μέρη – από τα αρχικά στάδια, τον σχεδιασμό, την κατασκευή και την λειτουργία – με άξονα την κυκλική οικονομία. Επιτρέπει επίσης τη «συγκρισιμότητα» των δεδομένων και των αποτελεσμάτων σε διαφορετικά συστήματα αξιολόγησης επιδόσεων των κτιρίων. Το Level(s) χωρίζεται σε τρεις βασικούς άξονες, ανάλογα με το αντικείμενο.

Ειδικότερα σε:

  • χρήση πόρων και περιβαλλοντικές επιδόσεις κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός κτιρίου
  • υγεία και άνεση
  • κόστος, αξία και κίνδυνος.

 

Συνοπτικά το θεσμικό πλαίσιο:

  • Ενθαρρύνει τους χρήστες να σκεφτούν ολόκληρο τον κύκλο ζωής ενός κτιρίου, παρέχοντας μια βάση για ποσοτικοποίηση, ανάλυση και κατανόηση του κύκλου ζωής.
  • Εξετάζει μια σειρά από πτυχές της κυκλικότητας, παρέχοντας δείκτες που μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση του τρόπου επέκτασης της χρησιμότητας του κτιρίου (χρήσιμο όσον αφορά τη διάρκεια ζωής και την αξία ενός κτιρίου, και μελλοντικές δυνατότητες ανάκτησης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των υλικών του).
  • Επιτρέπει τη συγκριτική μέτρηση απόδοσης μέσω αθροιστικών αναφορών, συμπεριλαμβανομένων των χαρτοφυλακίων ιδιοκτησίας.
  • Παρέχει ένα πλαίσιο μέτρησης που μπορεί να ενσωματωθεί σε συστήματα αξιολόγησης και πιστοποίησης και πρωτοβουλίες πολιτικής που υποστηρίζουν την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο.

 

Αφορά όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές:

  • Για το στρατηγικό πλάνο (Planning): Δημόσιες αρχές, φορείς χάραξης πολιτικής και προμηθευτές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
  • Για το σχέδιο (Design): Αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, μηχανικοί και επιθεωρητές.
  • Για τη χρηματοδότηση (Financing): Πελάτες και επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων ιδιοκτητών ακινήτων και επενδυτών.
  • Για την κατασκευή (Construction): Κατασκευαστικές εταιρείες και εργολάβοι, διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων, διαχειριστές εγκαταστάσεων, καθώς και οικοδόμοι-τεχνικοί.

 

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΡΥΦΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ «ΠΡΑΣΙΝΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ»;

Όπως σε κάθε δραστηριότητα, έτσι και στον τομέα υποδομών – κατασκευών ελλοχεύουν κίνδυνοι που πρέπει με κάποιο τρόπο να καλυφθούν/προβλεφθούν από την ασφαλιστική βιομηχανία.

 

Το ξύλο ως υλικό διαθέτει πολλά οφέλη καθώς παράγονται χαμηλότερες εκπομπές κατά την παραγωγή και την κατασκευή από τα γνωστά υλικά όπως το σκυρόδεμα ή ο χάλυβας. Παράλληλα, δεν δημιουργείται πρόβλημα όσον αφορά την πυρασφάλεια. Τα πυκνά, συμπιεσμένα δομικά υλικά ξυλείας, όπως το ξύλο CLT, δεν θα αναφλεγούν πλήρως σε μια φωτιά, επιτρέποντας στα κτίρια να διατηρήσουν τη δομική τους ακεραιότητα για αρκετές ώρες.

 

Ωστόσο, σχετική απροθυμία παρατηρείται στον δημόσιο διάλογο για την υιοθέτηση προϊόντων προερχόμενα από το ξύλο υπό το σκεπτικό αν είναι τόσο ασφαλές ή όχι. Στη συζήτηση δεν εμπλέκεται μόνο ο κατασκευαστικός κλάδος αλλά κυρίως η ασφαλιστική αγορά η οποία διατηρεί επιφυλάξεις όσον αφορά την κάλυψη έργων που χρησιμοποιούν υλικά που θεωρούνται ως εν δυνάμει επικίνδυνα.

 

Αυτό αναφέρουν σε πρόσφατα δημοσιεύματά τους βρετανικά μέσα, με αφορμή το σχετικό νομοσχέδιο για την ασφάλεια των κτιρίων, τις ρυθμιστικές αλλαγές και τα πρότυπα ασφαλείας που πρέπει να διέπουν τις υποδομές.

 

Σε κάθε περίπτωση, η ασφαλιστική βιομηχανία προκρίνει με δράσεις και πολιτικές την μετάβαση στην βιώσιμη ανάπτυξη βάσει των δεικτών ESG, σε όλα τα στάδια των εργασιών της. Ένας κίνδυνος μπορεί να εντοπίζεται σε όλες τις φάσεις ενός έργου υποδομών (αστική ευθύνη εργολάβου, αμέλεια, εφοδιαστική αλυσίδα, φυσικές καταστροφές κ.ά.). Η ανάληψή του, ωστόσο, από τον ασφαλιστή βασίζεται στην ιστορικότητα και τις αρχές της αναλογιστικής επιστήμης.

 

ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ

Μόλις πριν λίγες εβδομάδες εγκρίθηκε το σχέδιο Δράσης για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις από τα αρμόδια Υπουργεία Ανάπτυξης & Επενδύσεων και Περιβάλλοντος & Ενέργειας.

 

Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις (ΠΔΣ) ορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως «η διαδικασία με την οποία οι δημόσιες αρχές επιδιώκουν να συνάψουν συμβάσεις για αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, σε σύγκριση με αγαθά, υπηρεσίες και έργα που επιτελούν την ίδια πρωταρχική λειτουργία τα οποία θα αποτελούσαν το αντικείμενο της σύμβασης υπό άλλες συνθήκες».

 

Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης, η σταδιακή εφαρμογή περιβαλλοντικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις αναμένεται να συμβάλλει στα εξής:

  • Στη μείωση του ενεργειακού και οικολογικού αποτυπώματος, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
  • Στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον.
  • Στη συμβολή στην αειφορική και αποδοτικότερη χρήση των φυσικών πόρων και της ενέργειας.
  • Στην προώθηση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας.
  • Στην εξοικονόμηση δημοσίων πόρων, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος του κύκλου ζωής.
  • Στην τόνωση της ζήτησης των δευτερογενών υλικών, ενισχύοντας την εγχώρια επιχειρηματικότητα, τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες, τις υπηρεσίες επισκευής και επαναχρησιμοποίησης, καθώς και το κυκλικό πρότυπο παραγωγής και κατανάλωσης αντί του γραμμικού.
  • Στην ενίσχυση της κοινωνικής ευαισθητοποίησης για τα θέματα της προστασίας του περιβάλλοντος, στην αναπαραγωγή και επέκταση του μοντέλου προμηθειών και στον ιδιωτικό τομέα.

 

Η ΜΕΤΑ – COVID ΕΠΟΧΗ ΠΡΟΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Σημαντικό ρόλο προς την επίσπευση των διαδικασιών για ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης έχει, μεταξύ άλλων, και η πανδημία. Οι προσπάθειες που συντελούνται με στόχο να ανακάμψουν άμεσα οι οικονομίες από το «υφεσιακό σπιράλ» που έχουν περιέλθει μεταφράζονται σε πακτωλό χρημάτων με προγράμματα στήριξης και ανάκαμψης.

 

Η Ε.Ε. ανακοίνωσε τη δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης μέσω του οποίου θα διαθέσει 750 δισ. ευρώ, προκειμένου να στηρίξει τα σχέδια ανάκαμψης των κρατών-μελών. Για χώρες όπως η Ελλάδα, που έχουν βιώσει μια μακρά περίοδο ύφεσης και εξακολουθούν να εξαρτώνται από τον άνθρακα, ο κορoνοϊός ίσως αποδειχθεί ο καταλύτης που απαιτείται για την ένταξη της βιωσιμότητας σε ένα νέο αειφόρο μοντέλο ανάπτυξης.

 

Για να είναι επιτυχές αυτό το νέο μοντέλο στην Ελλάδα, απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις σε τομείς όπως οι βιώσιμες πόλεις, η κυκλική οικονομία, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η καθαρή γαλάζια ανάπτυξη, ο οικοτουρισμός, η βελτίωση της γεωργικής τεχνολογίας και τα έργα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε ολόκληρη τη χώρα.

 

Σύμφωνα με τα πλάνα που έχουν καταρτισθεί, ένας σημαντικός αριθμός δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων εντάσσεται στον πράσινο πυλώνα των χρηματοδοτήσεων του Ταμείου Ανάκαμψης. Χαρακτηριστικά, ο ένας από τους 4 βασικούς πυλώνες με συμμετοχή 38% από τα κεφάλαια των 32 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης για την Ελλάδα αποτελεί η Πράσινη Μετάβαση. Ενδεικτικά, παρακάτω βασικοί άξονες με μεγάλα έργα που αλλάζουν το τοπίο -και- στις υποδομές:

 

ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΝΕΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΦΙΛΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

  • Διασύνδεση της Κρήτης και των Κυκλάδων με το δίκτυο μετάδοσης ηλεκτρικής ενέργειας της ηπειρωτικής χώρας
  • Απλοποίηση διαδικασιών αδειοδότησης για ΑΠΕ
  • Ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος της χώρας και χωροταξική μεταρρύθμιση
  • Εκτενές πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων
  • Υλοποίηση της μεταρρύθμισης του πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού

 

ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΕΝΑ ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΙΩΣΙΜΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ

  • Υποδομές για εγκατάσταση και λειτουργία φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων
  • Θεσμικό πλαίσιο για την προώθηση της ηλεκτροκίνησης
  • Αειφόρος χρήση των πόρων, ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και διατήρηση της βιοποικιλότητας
  • Ενίσχυση των υποδομών προστασίας από φυσικές καταστροφές
  • Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.