Το περιβάλλον του εργοταξίου ενέχει πολλούς κινδύνους για τους επαγγελματίες του κατασκευαστικού κλάδου, οι οποίοι μπορούν να περιοριστούν με την τήρηση των ενδεδειγμένων μέτρων ασφαλείας και πρόληψης.
Το εργοτάξιο αναμφίβολα αποτελεί έναν χώρο στον οποίο πολύ εύκολα μπορούν να συμβούν σοβαρά ατυχήματα, εφόσον δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης και προστασίας. Ο όγκος των εργαζομένων, η χρήση εξειδικευμένων εργαλείων και φυσικά η ίδια η φύση της εργασίας αποτελούν ενδεικτικούς παράγοντες που καθιστούν το περιβάλλον δυνητικά επικίνδυνο για τη σωματική ακεραιότητα των υποκειμένων. Για τον λόγο αυτό έχουν δημιουργηθεί αρμόδιοι φορείς ΕΞΥΠΠ και ΕΣΥΠΠ, οι οποίοι ελέγχουν τις συνθήκες που επικρατούν στο εργοτάξιο και επιβλέπουν τις οικοδομικές εργασίες καθ’ όλη τη διάρκειά τους, ώστε να επικρατούν οι προβλεπόμενες από το θεσμικό πλαίσιο συνθήκες ασφαλείας. Η τήρηση των κανονισμών και η πρόληψη είναι τα κλειδιά, τα οποία μπορούν σε μεγάλο βαθμό να περιορίσουν τα εργατικά ατυχήματα και να δημιουργήσουν αίσθημα σιγουριάς στους εργαζόμενους του κατασκευαστικού κλάδου.
Μορφές ατυχημάτων
Καθώς η ανέγερση ενός καινούριου κτιρίου αποτελεί μία περίπλοκη διαδικασία, η οποία απαιτεί τον συντονισμό πολλών ειδικοτήτων και τη χρήση βαρέων τύπου μηχανημάτων και εργαλείων, οι μορφές των ατυχημάτων στον χώρο του εργοταξίου ποικίλουν. Πιο συνηθισμένη περίπτωση αποτελούν οι πτώσεις εργαζομένων, κυρίως από τη σκαλωσιά ή την οροφή του οικοδομήματος, ενώ δεν είναι λίγα και τα περιστατικά όπου σημειώνονται πτώσεις είτε σε κάποιο ακάλυπτο φρεάτιο, είτε σε κάποιου άλλου είδους άνοιγμα στο υπό κατασκευή δάπεδο. Σαφέστατα, επιβαρυντικός παράγοντας αποτελεί η ύπαρξη μπάζων και σκουπιδιών, τα οποία δημιουργούν σύγχυση στον εργασιακό χώρο και καθιστούν τις επιφάνειες πιο ολισθηρές, ενισχύοντας την πιθανότητα πτώσης. Είναι φανερό ότι σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ακόμη και από χαμηλό ύψος, μπορούν να προκληθούν σοβαρότατοι τραυματισμοί.
Ένα μεγάλο ποσοστό των θανατηφόρων ατυχημάτων στον κλάδο των κατασκευών προκαλούνται κατά τη χρήση των μηχανισμών ανύψωσης και των γερανών, καθώς και κατά τις μετακινήσεις οχημάτων και λοιπών βαρέων μηχανημάτων στον χώρο του εργοταξίου. Για να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα των εργαζομένων απαιτείται προσωπικό με εμπειρία και εξειδικευμένες γνώσεις, διότι ακόμη και το παραμικρό λάθος απροσεξίας μπορεί να επιφέρει υλικές και ανθρώπινες απώλειες. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η ακούσια ή εκούσια μη τήρηση των κανόνων ασφαλείας εντείνει την εμφάνιση τέτοιων ατυχημάτων.
Παρόλο που οι αρμόδιοι φορείς υπογραμμίζουν τη σημασία του ειδικού εξοπλισμού προστασίας και η χρήση του επιβάλλεται από το αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο, εντοπίζονται περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι δεν φέρουν τον προβλεπόμενο εξοπλισμό. Συνεπώς, υπό αυτές τις συνθήκες, τα οικοδομικά εργαλεία, τα οποία είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση των διαδικασιών κατασκευής, μπορούν να θέσουν σε τεράστιο κίνδυνο τους εργαζόμενους. Χαρακτηριστικά, η απουσία μάσκας επιτρέπει την έκθεση σε σωματίδια σκόνης και άλλων τοξικών υλικών που μακροπρόθεσμα μπορεί να επιφέρει αναπνευστικά προβλήματα και καρκινογενέσεις. Αντίστοιχα, η απουσία γυαλιών προστασίας και γαντιών μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη στην όραση και τα άκρα.
Επιπλέον, όσο τα εργοτάξια βρίσκονται σε εξέλιξη, πολύ συχνά υπάρχουν εκτεθειμένες καλωδιώσεις, παροχές ρεύματος και ημιτελή ηλεκτρικά συστήματα γύρω από τις εγκαταστάσεις. Η επαφή με αυτά μπορεί να οδηγήσει σε ηλεκτροπληξία, γεγονός που αποτελεί μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτων στον εν λόγω χώρο εργασίας. Εξίσου θανατηφόρα ατυχήματα μπορούν να εμφανιστούν κατά τη μεταφορά και αποθήκευση εύφλεκτων υλικών, εφόσον δεν εφαρμόζονται με ευλάβεια τα μέτρα προστασίας.
Υψηλό ποσοστό ατυχημάτων στην Μ. Βρετάνια
Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα, που δημοσίευσε τον Δεκέμβριο του 2021 η Health and Safety για τον κατασκευαστικό κλάδο της Μεγάλης Βρετανίας, τα εργατικά ατυχήματα βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα, η εν λόγω έρευνα υπέδειξε ότι το διάστημα 2020 – 2021 υπήρξαν 39 θανατηφόρα ατυχήματα σε εργαζόμενους και 4 σε περαστικούς γύρω από το εργοτάξιο. Το ποσοστό θνησιμότητας (1,62 ανά 100.000 εργαζόμενους) είναι περίπου 4 φορές το ποσοστό όλων των άλλων βιομηχανιών μαζί.
Εξίσου μεγάλο είναι και το ποσοστό των μη θανατηφόρων τραυματισμών που αγγίζει το 2,9%, υπερβαίνοντας κατά πολύ το ποσοστό των υπόλοιπων βιομηχανιών, το οποίο ανέρχεται στο 1,7%.
Ως κυριότερες αιτίες σοβαρών τραυματισμών επισημαίνονται οι πτώσεις από ύψωμα ή στο ίδιο επίπεδο εξαιτίας ολισθηρότητας του δαπέδου ή εμποδίων, χτυπήματα από πτώσεις αντικειμένων ή κατά την μεταφορά βαρέων υλικών. Αντίστοιχα, τα θανατηφόρα ατυχήματα προέχονται κατά: 50% από πτώσεις μεγάλου ύψους, 13% από εγκλωβισμό εξαιτίας κατάρρευσης ή ανατροπής κάποιου υλικού, 11% από πτώσεις αντικειμένων, 10% από σύγκρουση με όχημα και 4% από επαφή με εν κινήσει μηχάνημα.
Επίσης, σύμφωνα με την έρευνα, 74.000 εργαζόμενοι αντιμετώπιζαν προβλήματα υγείας, τα οποία αποδίδουν στο επάγγελμα τους. Από αυτούς, το 54% υποφέρει από μυοσκελετικές διαταραχές, το 27% από άγχος ή κατάθλιψη και το 18% από άλλες παθήσεις, όπως αναπνευστικά προβλήματα, δερματίτιδες και καρκινοπάθειες.
Μέτρα προστασίας και πρόληψη
Αν και στο εργοτάξιο, όπως αναλύσαμε και προηγουμένως, ελλοχεύουν εκατοντάδες κίνδυνοι, είναι εφικτό να υπάρξουν τέτοιες συνθήκες εργασίας που θα εγγυόνται την υγεία και την ασφάλεια των υποκειμένων. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, βέβαια, χρειάζονται η συνεργασία όλων των συντελεστών του εργοταξίου για την υιοθέτηση ενδεδειγμένων στρατηγικών και μεθόδων εργασίας, αλλά και η εις βάθος κατανόηση των κανονισμών και των μέτρων προστασίας.
Μία από τις πιο κρίσιμες υποχρεώσεις του εργοδότη είναι η επιμόρφωση των εργαζομένων σχετικά με τα πρότυπα ασφαλείας στον χώρο του εργοταξίου και τους κινδύνους που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν επί το έργον. Θα πρέπει να ενημερώνονται εκ νέου για τις προδιαγραφές εκτέλεσης κάθε καινούριας εργασίας που αναλαμβάνουν και φυσικά να εκπαιδεύονται για τον εξοπλισμό που θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν, σε περίπτωση που δεν έχουν ήδη την εμπειρία ή τα απαραίτητα προσόντα. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να πραγματοποιούνται τακτικά συναντήσεις ασφαλείας, ειδικά σε περιπτώσεις που εκτελούνται εργασίες υψηλής επικινδυνότητας. Σε αυτές θα πρέπει να επισημαίνεται στους εργαζόμενους να παραμένουν συγκεντρωμένοι και να εφαρμόζουν μεθοδικά τα προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας.
Οι εργαζόμενοι, όσο βρίσκονται στο εργοτάξιο, είναι υποχρεωτικό να φορούν τον συνιστώμενο εξοπλισμό ασφαλείας. Κατά βάση, αυτός αποτελείται από κράνος, ρούχα υψηλής ορατότητας, γυαλιά, γάντια, μπότες με ατσάλι στα ακροδάχτυλα, μάσκα και ειδική στολή προστασίας. Αναλόγως, βέβαια, με τη φύση της εργασίας και τις συνθήκες που υπάρχουν στο εργοτάξιο, ο εξοπλισμός προσαρμόζεται. Επιπλέον, προτού ξεκινήσει η οποιαδήποτε εργασία είναι αναγκαίο να έχει γίνει επιθεώρηση τόσο του εξοπλισμού, όσο και των εργαλείων και των μηχανημάτων που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν, ώστε να επιβεβαιωθεί η σωστή λειτουργική τους κατάσταση. Ένα τακτικό πρόγραμμα επιθεωρήσεων μπορεί να αποτρέψει σοβαρούς τραυματισμούς και θανατηφόρα ατυχήματα.
Ταυτόχρονα, η κόπωση αποτελεί βασικό παράγοντα σε σχέση με την αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης ατυχημάτων. Επομένως, ο προγραμματισμός τακτικών διαλειμμάτων μπορεί να ενισχύσει την παραγωγικότητα και παράλληλα να συνδράμει στην ασφάλεια. Οι εργαζόμενοι είναι μείζονος σημασίας να ξεκουράζονται, να ενυδατώνονται και να τρώνε υγιεινά γεύματα που θα τους παρέχουν ενέργεια. Έτσι, θα είναι πιο συγκεντρωμένοι και σε μεγαλύτερη εγρήγορση, αποφεύγοντας λάθη εξαιτίας της εξάντλησης. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγεται η εργασία κατά τις νυχτερινές ώρες ή, εφόσον είναι απαραίτητη, να περιορίζεται σε ασφαλή σημεία του εργοταξίου. Αυτό συμβαίνει διότι το σκοτεινό περιβάλλον επιφέρει μείωση της ορατότητας και, συνδυαστικά με τη συσσωρευμένη κούραση, μείωση της προσοχής, με αποτέλεσμα να ευνοούνται τα ατυχήματα.
Μελέτη εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου (ΜΕΕΚ)
«Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν» υποστήριζε ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης, άποψη που ταιριάζει απόλυτα και στη δική μας περίπτωση . Ο καλύτερος τρόπος για να μειωθούν ή και ενδεχομένως να εκμηδενιστούν σε μία πιο αισιόδοξη εκδοχή τα ατυχήματα στο εργοτάξιο είναι μέσω της πρόληψης. Το εγχείρημα υλοποιείται μέσω της Μελέτης Εκτίμησης Επαγγελματικού Κινδύνου (ΜΕΕΚ). Προτού αρχίσει οποιοδήποτε εργασία, πρέπει πρώτα να εξετασθεί διεξοδικά ο χώρος εργασίας και να καταγραφούν όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι. Έπειτα, προτείνονται αλλαγές στο εργοτάξιο, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο, και διαμορφώνεται ένας κατάλογος προληπτικών μέτρων. Βάσει αυτών, οι εργαζόμενοι ενημερώνονται για τα μέτρα προστασίας που θα εφαρμόσουν και καταρτίζονται ανάλογα, ώστε να είναι προετοιμασμένοι για κάθε απρόοπτο ενδεχόμενο.
Τη σπουδαιότητα της ΜΕΕΠ στην πρόληψη των ατυχημάτων και την εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με τα διεθνή πρότυπα επισημαίνει ο Απόστολος Παπαδιώτης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός ΑΠΘ, Διευθυντής Εταιρικών Συστημάτων στην Intrakat. «Καθώς το σημαντικότερο “asset” μιας εταιρείας και κατ’ επέκταση ενός έργου είναι ο άνθρωπος, η ΜΕΕΚ συμβάλει στη δημιουργία ασφαλών συνθηκών εργασίας και στην προστασία της ανθρώπινης ζωής. Αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια των μηχανικών των εργοταξίων, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι η εκτέλεση των εργασιών γίνεται με ασφάλεια» δηλώνει χαρακτηριστικά και συνεχίζει: « Στη ΜΕΕΚ, οι κίνδυνοι αναγνωρίζονται, αναλύονται, αξιολογούνται και εν τέλει προτείνονται μέτρα για να αντιμετωπιστούν. Γνώμη μου είναι ότι η ελληνική νομοθεσία για την ασφάλεια στην εργασία θα πρέπει να εναρμονιστεί με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή και με τα διεθνή πρότυπα ασφάλειας στην εργασία (ISO 45001), ώστε να αναβαθμιστεί τόσο ο ρόλος της ΜΕΕΚ στα έργα, όσο και αυτός του τεχνικού και συντονιστή ασφαλείας».
Από την πλευρά του, ο Δημήτρης Ταπεινόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός ΑΠΘ, Προϊστάμενος Τμήματος Τεχνικών Έργων της Σαμαράς & Συνεργάτες ΕΠΕ, υπογραμμίζει: «H εκπόνηση της Μελέτης Εκτίμησης Επαγγελματικού Κινδύνου αποτελεί για όλες τις επιχειρήσεις νομοθετική υποχρέωση, αλλά παράλληλα αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο στα χέρια κάθε εργοδότη για την πρόληψη εργατικών ατυχημάτων. Μέσα από την ανάλυση των εργασιών που πρόκειται να εκτελεσθούν και τον εκ των προτέρων εντοπισμό και εκτίμηση των πιθανών κινδύνων, αποσκοπεί στο να βοηθήσει κάθε εργοδότη, υποδεικνύοντας τα προληπτικά μέτρα ασφάλειας και υγείας που πρέπει να λάβει εγκαίρως για την προστασία του προσωπικού του στο εργοτάξιο».
Σύμφωνα και με τον Dr. Κυριάκο Κοκλώνη, Head of Quality and R&D Department της Biosafety A.E. «ο προσδιορισμός του συνόλου των κινδύνων, η ποιοτική τους εκτίμηση, τα υφιστάμενα και τα προτεινόμενα κάθε φορά μέτρα για τη μείωση της επικινδυνότητας σε αποδεκτά επίπεδα, αποτελούν εξ ορισμού πεδία και βασικές προϋποθέσεις για τον περιορισμό των ατυχημάτων, τόσο σε προληπτικό όσο και σε διορθωτικό επίπεδο. Ζητούμενα αποτελούν η ουσιαστική αποτύπωση του τρέχοντας εργασιακού “στιγμιότυπου” και η διαρκής επικαιροποίηση του, μακριά από πρακτικές στείρας αντιγραφής και μη ουσιαστικού ελέγχου. Μόνο τότε, η ΜΕΕΚ μπορεί να διαδραματίσει τον κομβικό ρόλο που της αρμόζει στα εργασιακά δρώμενα».
Εν κατακλείδι, το εργοτάξιο μπορεί να αποτελέσει ένα φιλόξενο και ασφαλές περιβάλλον για τους εργαζόμενους, με την προϋπόθεση ότι θα ακολουθούνται κατά γράμμα τα προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας και πρόληψης. Οι τακτικές επιθεωρήσεις μηχανημάτων και εργαλείων, η ύπαρξη κατάλληλου εξοπλισμού προστασίας, η διαρκής ενημέρωση και κατάρτιση των εργαζομένων, καθώς και η Μελέτης Εκτίμησης Επαγγελματικού Κινδύνου μπορούν να συντελέσουν καθοριστικά στην μείωση των εργατικών ατυχημάτων, σώζοντας εκατοντάδες ανθρώπινες ζωές. Η πολιτεία, αφουγκραζόμενη τις ανάγκες των εργαζομένων έχει θεσπίσει νόμους που κατοχυρώνουν τα μέτρα αυτά και υποχρεώνει τις εταιρείες να τα εφαρμόζουν στα εργοτάξια τους. Συνεπώς, οι πιστοποιήσεις σε εργοτάξια και σε ειδικότητες επιδιώκουν τη εξασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών εργασίας, που θα εγγυώνται τη σωματική ακεραιότητα των επαγγελματιών του κατασκευαστικού κλάδου.