Τα αεροδρόμια έχουν μεγάλη αξία για την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς συμβάλλουν στη σύνδεση του κόσμου από τη μία άκρη της γης στην άλλη, αποτελώντας -σε πολλές περιπτώσεις- υποδομές ιδιαίτερα αυξημένης βαρύτητας για μια πόλη ή μια ολόκληρη περιοχή. Ακριβώς λόγω της μεγάλης σημασίας που έχουν, τα αεροδρόμια έχουν τη διπλή υποχρέωση να μεγιστοποιούν τα θετικά κοινωνικοοικονομικά αποτελέσματα, ελαχιστοποιώντας τον αρνητικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
Η σημασία της «πράσινης» αναβάθμισης
Ειδικά σε ό,τι αφορά τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο και τη βιωσιμότητα, τα αεροδρόμια έχουν καταλάβει τη σημασία τους για την ίδια τη λειτουργία τους, πριν την έλευση της Covid-19, καθώς η κλιματική κρίση «χτυπάει καμπανάκι» εδώ και καιρό. Αυτό όμως συνεπάγεται μια «πράσινη» αναβάθμιση των υφιστάμενων υποδομών. Ποια τα οφέλη από μια τέτοια αναβάθμιση;
Όπως σχολιάζει η Φοίβη Ματανά, Αρχιτέκτων MSc, Επικεφαλής του αρχιτεκτονικού τμήματος της Obermeyer Hellas, «τα αεροδρόμια αποτελούν τμήμα ενός τομέα της οικονομίας, των αερομεταφορών, με σημαντικό ενεργειακό αποτύπωμα. Οι υποδομές τους αποτελούν μεγάλες έως πολύ μεγάλες εγκαταστάσεις, υπάρχουν σε χιλιάδες, διάσπαρτες σε όλες τις χώρες του κόσμου και σε αυτές εργάζονται και εξυπηρετούνται εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά. Πρόκειται, δηλαδή, αφ’ ενός για μεγάλα κατασκευαστικά έργα με υψηλούς προϋπολογισμούς και αφ’ ετέρου για πολύ σημαντικούς καταναλωτές ενέργειας κατά την λειτουργία τους. Συνεπώς, μέτρα προς την κατεύθυνση της «πράσινης» αναβάθμισης των αεροδρομίων έχουν όχι μόνο τα άμεσα αναμενόμενα οφέλη στο αποτύπωμα CO₂, τη βιωσιμότητα και την ενεργειακή εξοικονόμηση όσον αφορά την κατασκευή και την λειτουργία τους, αλλά και πολλαπλασιαστικά οφέλη μέσω της δυνατότητας ευαισθητοποίησης των χρηστών τους (εργαζόμενοι-επιβάτες-επισκέπτες) μέσω της προβολής των υιοθετούμενων “πράσινων” πρακτικών».
«Τα αεροδρόμια αποτελούσαν πάντοτε πηγή περιβαλλοντικής ανησυχίας και για το λόγο αυτό διέπονται από μια αυστηρή περιβαλλοντική νομοθεσία που ορίζει το σχεδιασμό και τη λειτουργία τους εδώ και δεκαετίες. Με την επιτακτική σύγχρονη ανάγκη να οδεύσουμε προς έναν αειφόρο κόσμο σε όλα τα επίπεδα, τα αεροδρόμια και ό,τι σχετίζεται με τη σύγχρονη κινητικότητα, αποκτούν έναν πρωτοπόρο ρόλο στη μάχη για το περιβάλλον» επισημαίνουν η Αγγελική Αθανασιάδου και η Κατερίνα Βασιλάκου, Eπικεφαλής της ομάδας AVW Architecture και συμπληρώνουν «παράλληλα με την σύγχρονη κοινωνική και πολιτική επιταγή (ήδη η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θέτει τον στόχο να γίνει η Ευρώπη η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος έως το 2050), ο δρόμος της βελτίωσης ή πιθανού μηδενισμού του περιβαλλοντικού τους αποτυπώματος, είναι σημαντικός όχι μόνο γιατί έτσι μειώνεται η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τα ίδια ως εγκαταστάσεις και λειτουργίες, αλλά γιατί με αυτό τον τρόπο αντισταθμίζονται και μπορούν να ελεγχθούν οι ρυπογόνες συνέπειες της αναγκαίας χρήσης των αεροσκαφών. Παράλληλα ενθαρρύνεται σε τοπικό, αλλά και υπερτοπικό επίπεδο, η συμμόρφωση αντίστοιχα και άλλων εταιριών- λειτουργιών -υπηρεσιών, καθώς και των τοπικών κοινοτήτων, που σχετίζονται με αυτά».
Οι δυσκολίες
Σε κάθε μετάβαση και αναβάθμιση, υπάρχουν εμπόδια στον δρόμο τα οποία πρέπει να ξεπεραστούν. Όπως σημειώνει η κα Ματανά (Obermeyer Hellas), «η περιβαλλοντική αναβάθμιση των αεροδρομίων περνά, όπως σε κάθε έργο, από τον έλεγχο του κόστους-οφέλους και της απόσβεσης της σχετιζόμενης αρχικής επένδυσης (κατά την κατασκευή ή την επέμβαση, αν πρόκειται για υφιστάμενες υποδομές) κατά τη λειτουργία. Η υιοθέτηση “πράσινων” πρακτικών αποτελεί για τα αεροδρόμια, πέρα από εργαλείο εξοικονόμησης κόστους κατά την λειτουργία τους, έμπρακτη συμβολή τους ως σημαντικές οικονομικές οντότητες στην προσπάθεια περιορισμού των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη το εξαιρετικά υψηλό ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα του καθαρά πτητικού έργου. Τεχνικά εμπόδια έχουν λύσεις και η εμπειρία έχει δείξει ότι σε κοινωνίες με ανεπτυγμένη περιβαλλοντική συνείδηση, τα “πράσινα” μέτρα λαμβάνονται διότι η κοινωνία το αναμένει και το απαιτεί».
Με τη σειρά τους η κα Αθανασιάδου και η κα Βασιλάκου (AVW Architecture) δηλώνουν ότι «καθώς το νομοθετικό πλαίσιο είναι ήδη διαμορφωμένο και τα κίνητρα (όσο και η πίεση) προς αυτή την κατεύθυνση, έντονα, το ερώτημα ουσιαστικά είναι σε πιο βαθμό θα μπορεί κάθε αεροδρόμιο να ανταποκριθεί στην πρό(σ)κληση και να φτάσει στο χαμηλότερο δυνατό ενεργειακό του αποτύπωμα. Για εμάς ως αρχιτέκτονες, η πρόκληση έγκειται στην διερεύνηση γνωστών, αλλά και αχαρτογράφητων μεθόδων, προκειμένου να αξιοποιηθεί στο μέγιστο η δυναμική του τόπου και των υλικών και ταυτόχρονα η ενθάρρυνση της τοπικής κοινωνίας να συμβάλλει σε αυτό. Από την στιγμή της έναρξης της αναζήτησης αυτής της στρατηγικής, ξεκινάει για εμάς μια ουσιαστική και ενδιαφέρουσα πορεία σταδιακής οικοδόμησης μιας “συλλογικής πράσινης συνείδησης” και, παρά τις όποιες αντικειμενικές δυσκολίες προκύψουν, το αποτέλεσμα θα ανταμείψει τις προσδοκίες μας».
Καλές πρακτικές
Η «πράσινη» αναβάθμιση των αεροδρομίων φαίνεται να έχει μελετητικό ενδιαφέρον για τους μηχανικούς, καθώς, όπως φαίνεται από τη διεθνή κι εγχώρια εμπειρία, λαμβάνονται υπόψη πολλοί παράγοντες (υλικά, ΑΠΕ, συστήματα φωτισμού και παροχής νερού κ.α.).
Όπως αναλύει η κα Ματανά (Obermeyer Hellas), «η διεθνής εμπειρία, καθώς και η εμπειρία από τις μελέτες αναβάθμισης 7 αεροδρομίων στην Ελλάδα που εκπόνησε η εταιρεία μας για την Fraport, προσφέρει πλούσια παραδείγματα «πράσινου» προφίλ:
- χρήση δομικών υλικών με ανακύκλωση και βιώσιμες πρακτικές, όπως τοπικά υλικά (φυσική πέτρα, ξύλο κλπ.), ανακυκλωμένα υλικά (χάλυβας, συνθετικά υλικά), υλικά με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα κατά την παραγωγή τους,
- συστήματα αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, π.χ. φωτοβολταϊκά, ηλιακοί συλλέκτες, τουρμπίνες, με αξιοποίηση των μεγάλων επιφανειών των κτηρίων (δώματα και όψεις) και των μεγάλων διατιθέμενων εκτάσεων στα αεροδρόμια,
- Η/Μ συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και φυσικών πόρων, π.χ. γεωθερμία, αισθητήρες ενεργοποίησης φωτισμού και παροχής νερού, χρήση ομβρίων υδάτων και ανακύκλωση υδάτων, αυτοματισμοί σκίασης, συστήματα φυσικού αερισμού, κτιριακά συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας, όπως φυσικός φωτισμός/αερισμός (όψεις-στέγες), επιφάνειες με ανάκλαση θερμότητας, πράσινοι-φυτεμένοι τοίχοι κλπ.,
- σε επίπεδο χρηστών, ευρεία εφαρμογή ανακύκλωσης, μείωσης απορριμμάτων και κοινωνικής ευαισθητοποίησης, π.χ. με ανακύκλωση και δωρεά στην κοινότητα του φαγητού που περισσεύει και των αποσκευών που δεν αναζητούνται».
Ακολούθως, η κα Αθανασιάδου και η κα Βασιλάκου (AVW Architecture) υποστηρίζουν ότι «σε επίπεδο εγκαταστάσεων των αερολιμένων ακολουθούνται διαφορετικών ειδών μέθοδοι, ώστε να μειωθεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα μέσω της εξοικονόμησης και βιώσιμης διαχείρισης της ενέργειας, των απορριμμάτων και του νερού. Η διαδικασία αυτή ακολουθεί ολοένα και πιο δημιουργικούς τρόπους προσέγγισης. Στη Στοκχόλμη χρησιμοποιείται ένα μοναδικό σύστημα βιοκαυσίμων για τη θέρμανση του συνόλου των εγκαταστάσεων. Ο τερματικός σταθμός 4 του Τσανγκί στη Σιγκαπούρη, μεταξύ άλλων διαθέτει έναν πράσινο τοίχο με περισσότερα από 20.000 είδη φυτών, που μειώνει τη θερμοκρασία περιβάλλοντος και βελτιώνει την ποιότητα του αέρα. Στην τελευταία επέκταση του αεροδρομίου του Όσλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένος χάλυβας και φιλικό προς το περιβάλλον σκυρόδεμα. Επίσης, λαμβάνεται χιόνι από τους διαδρόμους και αποθηκεύεται σε επιτόπιες αποθήκες για χρήση ως ψυκτικό το καλοκαίρι. Μια πρόταση του δικού μας γραφείου για τα αεροδρόμια των μικρών νησιών της Ελλάδας ήταν η αξιοποίηση της εποχικής λειτουργίας τους με διαμόρφωση υπαίθριων και ημιυπαίθριων χώρων που καλύπτουν τις υψηλές απαιτήσεις για την κινητικότητα του επιβατικού κοινού τους καλοκαιρινούς μήνες, στον αντίποδα κατασκευής αντίστοιχης έκτασης κτιριακών εγκαταστάσεων που θα απαιτούσε μεγαλύτερη κατανάλωση πόρων, ενέργειας και συντήρησης για το χειμώνα. Συνεπώς, θεωρούμε ότι στον τομέα αυτό ανοίγεται ένας δρόμος με αχαρτογράφητες ‘καλές πρακτικές’ που επαφίονται στην αξιοποίηση της ιδιαιτερότητας του κάθε τόπου και του χαρακτήρα κάθε αεροδρομίου».
Από την πλευρά του ο Κώστας Χατζής, Πολιτικός Μηχανικός ΑΠΘ, Συνιδρυτής της DKND Engineers, αναφέρει πως «στις αεροπορικές μεταφορές το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο, ειδικότερα σε ότι αφορά στον στόχο της μετατροπής των αεροδρομίων σε κόμβους (Hubs) βιώσιμης και έξυπνης κινητικότητας, καθόσον αυτά αναπτύσσονται σε τρία επίπεδα λειτουργίας:
- Τις μεταφορές από και προς το αεροδρόμιο και εντός του αεροδρομίου (μεταφορά επιβατών στα αεροσκάφη και επιμελητεία (logistics, handling κλπ). Στο επίπεδο αυτό η εφαρμογή πράσινων πολιτικών μοιάζει “βατή”, λόγω της ήδη ανεπτυγμένης τεχνολογία ηλεκτροκίνησης των επίγειων οχημάτων και της συνεχώς εξελισσόμενης έρευνας στον τομέα των πράσινων καυσίμων.
- Την κτιριακή υποδομή (Terminal). Και σε αυτό το επίπεδο, η τεχνολογική εξέλιξη καλύπτει σε πολύ μεγάλο μέρος τις απαιτήσεις της πράσινης προσαρμογής με πολιτικές βιώσιμης κατασκευής, ενεργειακής αποτελεσματικότητας και κυκλικής οικονομίας/ανακύκλωσης.
- Την ενέργεια σε επίπεδο ενεργειακής αλυσίδας από την προμήθεια έως τη χρήση (προμήθεια πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας, χρήση βιοκαυσίμων, ανάπτυξη τεχνολογιών για την παραγωγή πράσινου αεροπορικού καυσίμου κλπ). Εδώ τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα, αφού οι τεχνολογίες αυτές -ειδικά του αεροπορικού καυσίμου- είναι ακόμη στα σπάργανα και ο όγκος των αεροπορικών μεταφορών αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2050, την ώρα που ο κλάδος είναι υπεύθυνος για το 15% της παγκόσμιας παραγωγής αερίων θερμοκηπίου».
Προβληματισμοί για το μέλλον
Η τεχνολογία, όσο εξελίσσεται, είναι δεδομένο ότι θα φέρει νέες προκλήσεις την «πράσινη» αναβάθμιση των αεροδρομίων. Μία αναβάθμιση ολιστική, όχι μόνο ως προς τις κτιριακές υποδομές, η οποία θα πρέπει να λύσει και άλλα ζητήματα. Όπως επισημαίνει ο κ. Χατζής (DKND Engineers), «όλα τα παραπάνω είναι από μόνα τους πολύ κοστοβόρα-χρονοβόρα και αναφέρονται στις τεχνολογικές και μόνο δυνατότητες και εξελίξεις. Μαζί με αυτά θα πρέπει να απαντηθούν και να λυθούν και άλλα ερωτήματα-ζητήματα και μάλιστα γρήγορα.
Σε έναν κόσμο που κινείται με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα πως θα ζητήσεις την καθυστέρηση του χρόνου μετακίνησης που συνεπάγεται η προσαρμογή στις χαμηλές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου;
Σε έναν κόσμο που οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των κοινωνικών ομάδων οξύνονται, πως θα ζητήσεις αύξηση του κόστους επενδύσεων και συνεπώς του κόστους μεταφοράς;
Η πολεμική βιομηχανία, που κατά κανόνα κινεί και τα νήματα της τεχνολογικής εξέλιξης και την επιταχύνει, μπορεί να συμβιβαστεί με αεροπορικά καύσιμα μειωμένης απόδοσης;
Και μην ξεχνάμε ότι δεν λειτουργούμε μόνοι μας. Η Ε.Ε. είναι μικρή πληθυσμιακά και φθίνει οικονομικά, οπότε χρειαζόμαστε συμμάχους και συνέργειες».
Ένα είναι σίγουρο. Αν τα αεροδρόμια καταφέρουν να παρέχουν ένα ασφαλές, υγιές, δίκαιο, «πράσινο» και χωρίς αποκλεισμούς περιβάλλον, αλλά και μια θετική εμπειρία πελατών, θα μπορέσουν να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη του κοινού –ένα κρίσιμο στοιχείο αν θέλουν να είναι βιώσιμα τα επόμενα χρόνια.
Η βιωσιμότητα στα ελληνικά αεροδρόμια
Ως μέρος μιας βιώσιμης στρατηγικής, τα ευρωπαϊκά αεροδρόμια δεσμεύτηκαν μέσω του ACI Europe να επιτύχουν καθαρές μηδενικές εκπομπές άνθρακα για λειτουργίες που είναι υπό τον έλεγχό τους το αργότερο μέχρι το 2050, ανάμεσα στα οποία και ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών (ΔΑΑ) και η Fraport Greece.
Η Fraport Greece έχει θέσει ενδιάμεσο στόχο το 16% των εκπομπών του 2019 έως το 2030. Επίσης, έχουν πιστοποιηθεί 6 αερολιμένες (Θεσσαλονίκης, Κεφαλληνίας, Χανίων, Ρόδου, Μυτιλήνης, Σάμου) στο Επίπεδο 1 (Χαρτογράφηση) του διεθνούς προγράμματος Airport Carbon Accreditation (ACA), καθώς και οι υπόλοιποι 8 αερολιμένες (Κέρκυρας, Ζακύνθου, Ακτίου, Καβάλας, Κω, Σαντορίνης, Μυκόνου, Σκιάθου) κατά ISO 14064 (το πρότυπο για την έγκυρη μέτρηση των αέριων ρύπων).
Από την πλευρά του, ο ΔΑΑ ανακηρύχθηκε τον περασμένο Οκτώβριο νικητής στην κατηγορία «25-40 εκατομμύρια επιβάτες» (με βάση την επιβατική κίνηση του 2019) στα βραβεία Best Airport Awards 2021 του ACI Europe. Η κριτική επιτροπή επαίνεσε -μεταξύ άλλων- ιδιαίτερα τη συνεχή προσήλωση του ΔΑΑ στους στόχους μείωσης του αποτυπώματος διοξειδίου του άνθρακα, διατηρώντας ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα (Level 3+) παρά τη συνεχιζόμενη κρίση.
Επίσης, ο ΔΑΑ ανακοίνωσε τον Δεκέμβριο του 2019 το σχέδιο “Route 2025”, με το οποίο δεσμεύεται για την επίτευξη μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα μέχρι το 2025. Προς αυτή την κατεύθυνση, υλοποιεί Οδικό Χάρτη Δράσεων για την παραγωγή καθαρής ενέργειας εντός του αεροδρομίου μέσω φωτοβολταϊκών για αυτοκατανάλωση, ώστε να καλύπτει το 100% των αναγκών της εταιρείας σε ηλεκτρική ενέργεια, καθώς και παράλληλο Οδικό Χάρτη για την εκμηδένιση του υπόλοιπου 9% του αποτυπώματος άνθρακα που αντιστοιχεί στις άμεσες εκπομπές λόγω κατανάλωσης. Μάλιστα, τον Μάιο του 2021 ο ΔΑΑ έλαβε την έγκριση βεβαίωσης παραγωγού από τη ΡΑΕ. Τον Δεκέμβριο του 2021, η εταιρεία προκήρυξε διαγωνισμό για την μελέτη, κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση του νέου πάρκου, ο οποίος προορίζεται να συνδεθεί στο εσωτερικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας του αεροδρομίου. Η ενέργεια που θα παραχθεί θα χρησιμοποιηθεί για την ιδιοκατανάλωση του ΔΑΑ, ενώ τυχόν πλεονάζουσα ενέργεια θα διατίθεται στο εθνικό δίκτυο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον ΔΑΑ λειτουργεί ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2011 Φ/Β πάρκο ισχύος 8 MWp.