Τι περιλαμβάνει η πρόταση ανάπτυξης κύριων συγκοινωνιακών έργων στην Αττική που εκπόνησε ομάδα εργασίας του ΕΣΒΥΚ, τα οποία περιλαμβάνονται στο ισχύον Ρυθμιστικό Σχέδιο. Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη για την επιτυχή και ταχεία υλοποίηση των έργων που χρειάζεται η Περιφέρεια.

O Στρατηγικός Σχεδιασμός Έργων Υποδομών εφαρμόζεται ευρέως από κράτη, υπερεθνικές ενώσεις κρατών και διεθνείς οργανισμούς. Είναι διαδικασία επαναληπτική, συνεχής και σύνθετη (ως εκ τούτου δύσκολη) που προϋποθέτει στόχους, απαιτεί δεδομένα και περιορισμούς προκειμένου να παράσχει αποτελέσματα.

Συμβάλλει στον εντοπισμό των αναγκών και των απαιτήσεων, στον προσδιορισμό των επενδύσεων που πρέπει να πραγματοποιηθούν, καθώς και στον τρόπο ιεράρχησής τους. Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Έργων Υποδομών αφορά ιδίως σε:

  • Νέα Έργα Υποδομών.
  • Λειτουργία/Εκμετάλλευση/Συντήρηση υφισταμένων υποδομών και δικτύων (δρόμοι, υδρεύσεις, αποχετεύσεις, αρδευτικά δίκτυα κ.λπ.) και αναβάθμισή τους λόγω κλιματικής αλλαγής, αξιοποίηση νέων τεχνολογιών κ.ά.
  • Παροχή υπηρεσιών (απορρίμματα κ.λπ.), logistics/διαμετακομιστικά κέντρα κ.ά.
  • Αναβάθμιση (λειτουργική και ενεργειακή) υφισταμένων κτηρίων, παλαιών και διατηρητέων.
  • Πολεοδομική ανάπλαση και επέκταση, τουριστική ανάπτυξη και αξιοποίηση εκτάσεων και ακινήτων.

ΟΙ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ
Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Έργων Υποδομών περιλαμβάνει:

  • Καθορισμό των στόχων και του χρονικού ορίζοντα: Λειτουργική Εξυπηρέτηση των Χρηστών, Ενδοπεριφερειακή Συνοχή, Ανάπτυξη, Ασφάλεια Χρηστών, Περιβάλλον, Ενέργεια, Παρόδιες Χρήσεις, Φάσεις Υλοποίησης.
  • Προσδιορισμό των αναγκαίων επενδύσεων με βάση μελέτες σκοπιμότητας (Αναλύσεις Κόστους-Οφέλους σε Χρηματοδοτικό, Οικονομικό και Κοινωνικό Επίπεδο) καθώς και Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
  • Αναλύσεις Μεγιστοποίησης της Αξίας (Value Management) με βάση προκαταρκτικές μελέτες και κοστολόγηση όσον αφορά στην επιλογή των αναγκαίων χαρακτηριστικών των έργων, στις κατασκευαστικές μεθόδους και στην οικονομικότητα των τεχνικών λύσεων.
  • Συλλογή στοιχείων με αξιοπιστία και πληρότητα (κυκλοφοριακές μετρήσεις, υδρολογικά στοιχεία κ.λπ.) για την εκπόνηση των Μελετών Σκοπιμότητας, ΜΠΕ και Αναλύσεων Μεγιστοποίησης της Αξίας.
  • Προσδιορισμό των διαφόρων χρηματικών πόρων που μπορούν να αντληθούν από συγκεκριμένες πηγές και σε καθορισμένες χρονικές περιόδους και κατάστρωση χρηματοοικονομικού μοντέλου.
  • Καθορισμό των προτεραιοτήτων όσον αφορά στην κατανομή των διαθέσιμων πόρων εντός συγκεκριμένων χρονικών περιόδων. Προτεραιότητα πρέπει να απονέμεται σε έργα χαμηλού προϋπολογισμού που δημιουργούν συνέργειες με άλλα ή τα ολοκληρώνουν και εξυπηρετούν όσο περισσότερες ανάγκες, καθώς και σε έργα που γεννούν μελλοντικούς πόρους για νέες επενδύσεις.
  • Εξασφάλιση των διαδικασιών και δομών ικανών για την υλοποίηση των έργων.

Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός ενεργοποιεί όλους τους διαθέσιμους πόρους, δομές και οικονομικούς φορείς (μικρές και μεγάλες μελετητικές-συμβουλευτικές επιχειρήσεις, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις κατασκευών) με την κατάστρωση κατάλληλων προγραμμάτων μελετών και έργων, ώστε να επιτευχθούν έγκαιρα και αποτελεσματικά οι στόχοι.

Ο σχεδιασμός των υποδομών πρέπει να συστηματοποιηθεί και συνδεθεί με την εκπόνηση αξιόπιστων πρόδρομων μελετών και βάσεων δεδομένων (Αναλύσεις Κόστους-Ωφελειών/Αποτελεσματικότητας, Πρόδρομες Τεχνικές Μελέτες, Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Γεωλογικοί Χάρτες, Μητρώα Γεωτρήσεων κ.λπ.) και με την ουσιαστική χρήση τους στη λήψη αποφάσεων.

Παράλληλα, η μελέτη των έργων πρέπει να υπόκειται στις αρχές του κύκλου ζωής (λειτουργία, συντήρηση, ενέργεια κ.λπ.), ασφαλούς συστήματος (safe system approach), διαχείρισης της αξίας (value management, value planning, value engineering) και να ακολουθεί τις λεγόμενες ευέλικτες πρακτικές (flexible design).

Είναι ευνόητο ότι τα ανωτέρω στοιχεία και οι προτεραιότητες του Στρατηγικού Σχεδιασμού Υποδομών διανέμονται, εξειδικεύονται και προσαρμόζονται ορθολογικώς στους στόχους, στην προσέγγιση, στις διαδικασίες και στις δυνατότητες του εθνικού προϋπολογισμού, των ευρωπαϊκών προγραμμάτων (ΠΔΕ, ΕΣΠΑ, Ταμείο Ανάκαμψης κ.λπ.) καθώς και στη δυνατότητα προσέλκυσης ιδιωτικών πόρων (όπως ΣΔΙΤ/Παραχωρήσεις).

Η θέσπιση με τον Ν.4799/ΦΕΚ78Α/18-5-2021 του θεσμικού πλαισίου που διέπει την κατάρτιση, έγκριση, συντονισμό, διαχείριση, αξιολόγηση, έλεγχο και αναθεώρηση του Αναπτυξιακού Προγράμματος Δημοσίων Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας από την αρμόδια Κυβερνητική Επιτροπή αποτελεί θετικό βήμα για την υλοποίηση Στρατηγικού Σχεδίου Υποδομών της Χώρας.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΘΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ
Η Περιφέρεια Αττικής συγκεντρώνει το ήμισυ σχεδόν του πληθυσμού και παράγει αντίστοιχο ποσοστό του ΑΕΠ της Χώρας. Είναι απολύτως αναγκαία η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητάς της και ο μετριασμός των επιπτώσεων της κρίσης λόγω του κορονοϊού με στόχο τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξής της.

Ομάδα Εργασίας του ΕΣΒΥΚ εκπόνησε συνεκτική, ουσιαστική και αξιόπιστη πρόταση ανάπτυξης κύριων συγκοινωνιακών έργων στην Αττική (εκτός των έργων μετρό) με προεκτίμηση του κατασκευαστικού κόστους τους (Πίνακας). Απαιτήθηκε μεγάλη προσπάθεια σε πόρους και χρόνο ώστε να προσδιοριστούν τεχνικές λύσεις που μεγιστοποιούν την αξία της κάθε επένδυσης, καθώς και το εύλογο κατασκευαστικό κόστος.

Τα προτεινόμενα έργα προάγουν την πράσινη ανάπτυξη και υποστηρίζουν τη βιώσιμη κινητικότητα και την ενεργειακή μετάβαση. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι οι προτάσεις αφορούν στην πρώτη φάση του σχεδιασμού. Σε επόμενη φάση πρέπει να ολοκληρωθούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία που προαναφέρθηκαν.

Επίσης, το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών προωθεί ήδη μεγάλα έργα στην Αττική: γραμμές Μετρό [νέα γραμμή 4 (1,8 δισ. ευρώ), επέκταση της γραμμής 2 προς Ίλιον (350 εκατ. ευρώ), επέκταση της γραμμής 3 προς Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (660 εκατ. ευρώ)], επέκταση του Προαστιακού σε Ελευσίνα-Μέγαρα (85 εκατ. ευρώ), οδική ζεύξη Σαλαμίνας-Περάματος (400 εκατ. ευρώ), έργα αντιπλημμυρικής προστασίας στα ρέματα Ερασίνου, Αγίου Γεωργίου – Γιαννούλας Ασπροπύργου, Εσχατιάς, Ραφήνας, Καναπίτσας (150 εκατ. ευρώ), αναβάθμιση του εξωτερικού υδροδοτικού συστήματος Αττικής (250 εκατ. ευρώ).

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ
Η επιτυχής και έγκαιρη υλοποίηση των ανωτέρω έργων δεν θα είναι εύκολη. Καταρχήν, η υλοποίηση νέων υποδομών πρέπει να συμβαδίζει με την επίτευξη και διατήρηση υψηλού επιπέδου λειτουργίας και ασφάλειας των υφισταμένων. Πρέπει συνεπώς να ευρεθούν πρόσθετοι πόροι για την ιεραρχημένη συντήρηση και βελτιωμένη λειτουργία των υφισταμένων υποδομών. Π.χ., για να λειτουργεί αποδοτικά ο προαστιακός σιδηρόδρομος, σε κάθε σταθμό του πρέπει να προβλέπεται μετεπιβίβαση επιβατών σε λεωφορεία που εξυπηρετούν τοπικά, καθώς και δυνατότητα «park and ride».

Δεύτερον, πρέπει να ενεργοποιηθεί όλο το τεχνικό δυναμικό της Χώρας με κατάλληλη διαστρωμάτωση των προϋπολογισμών των δημοπρατούμενων μελετών και έργων, να εξασφαλιστούν συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού και επιχειρηματικότητας με στενή παρακολούθηση της ορθής εφαρμογής της νομοθεσίας, καθώς και έλεγχο της φαλκίδευσης προβλέψεών της (φωτογραφικοί όροι διαγωνισμών, μετατροπή έργων σε προμήθειες κ.λπ.).

Τρίτον, πρέπει να επιδιωχθεί η μέγιστη δυνατή άντληση πρόσθετων ιδιωτικών πόρων, δηλαδή η υλοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερων έργων με τις μεθόδους ΣΔΙΤ και Παραχώρησης, ανεξαρτήτως είδους, μεγέθους και ύψους προϋπολογισμού. Αυτό προϋποθέτει την αξιωματική αποδοχή ότι και ο χρήστης πρέπει να πληρώνει. Επισημαίνεται η μεγάλη καθυστέρηση της νομοθέτησης του νέου και πολλά υποσχόμενου θεσμού των καινοτόμων προτάσεων (unsolicited proposals) που προβλέπεται στο κυβερνητικό πρόγραμμα.

Τέταρτον, προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση έργων είναι η ύπαρξη σύγχρονων δομών διαχείρισης και διοίκησής τους. Η διοικητική δομή και λειτουργία των φορέων υλοποίησης υποδομών πρέπει να εκσυγχρονιστεί και απογαλακτιστεί από το πολιτικό σύστημα κατά το μέγιστο δυνατόν, το πλαίσιο κανονισμών, προδιαγραφών κ.λπ. πρέπει να συστηματοποιηθεί, ενώ επίσης πρέπει να αναπτυχθούν βάσεις δεδομένων (σχέδια «ως κατασκευάσθηκε»/as built, μητρώα) και κατάλληλα συστήματα επεξεργασίας τους.

Π.χ. για την υλοποίηση των υπόψη έργων, θα συνέβαλε ουσιαστικά στην επιτάχυνσή της η συστηματική συμβολή της Περιφέρειας Αττικής στην επίλυση των τοπικών, περιβαλλοντικών και άλλων προβλημάτων με κατάλληλο μηχανισμό της. Πέμπτον, προϋπόθεση για τα ανωτέρω αποτελεί η ύπαρξη κατάλληλου στελεχιακού δυναμικού που να δύναται αφενός να προσεγγίζει με ολιστικό τρόπο τα έργα και αφετέρου να αντιμετωπίζει επιτυχώς τα επιμέρους τεχνικά και λοιπά ζητήματα.

Συνεπώς, πρέπει να καταστρωθούν επειγόντως κατάλληλα προγράμματα διαρκούς κατάρτισης (πανεπιστημιακής στάθμης) στις κλασικές και στις νέες επιστημονικές και τεχνολογικές προσεγγίσεις (π.χ. ΒΙΜ – Building Information Modelling) των στελεχών των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, με αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων (Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ). Προφανώς, πρέπει να γίνουν επίσης πάρα πολλά άλλα. Και δεν υπάρχει άλλος χρόνος για χάσιμο.

*Ο ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, κ. Σέργιος Λαμπρόπουλος, είναι πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Βιομηχανίας Υποδομών και Κατασκευών (ΕΣΒΥΚ)