Οι γεωλογικές-γεωτεχνικές συνθήκες, οι αστοχίες, η ποιότητα των υλικών και η συμπεριφορά των κτιρίων στο «μικροσκόπιο» Ελλήνων επιστημόνων.
Στις 6 Φεβρουαρίου 2023, δύο ισχυροί σεισμοί έπληξαν τη νοτιοανατολική Τουρκία, προκαλώντας εκτεταμένες ζημιές σε δέκα επαρχίες της Τουρκίας και στη βόρεια Συρία και τουλάχιστον 54.000 θανάτους. Στις 21-25 Απριλίου, ελληνική αποστολή μηχανικών, κυρίως από τον ακαδημαϊκό χώρο, είχε την ευκαιρία (μετά από πρωτοβουλία του Τεχνικού Επιμελητηρίου και σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα Αντισεισμικής Μηχανικής και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο) να επισκεφθεί πληγείσες περιοχές της γείτονος και να εξετάσει κτίρια και υποδομές που επηρεάστηκαν, συλλέγοντας σημαντικά ευρήματα για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αυτά τα ευρήματα παρουσιάστηκαν από μέλη της ελληνικής αποστολής σε επιστημονικό σεμινάριο (workshop) που διοργάνωσε το ΤΕΕ, στο πλαίσιο της σειράς των επιμορφωτικών εργαστηρίων του σε θέματα επιστημονικής-επαγγελματικής αιχμής.
Γ. Στασινός: Οι Έλληνες στον πυρήνα των εξελίξεων
Τη σημασία του επιστημονικού υλικού που συνέλεξαν οι Έλληνες μηχανικοί-μέλη της αποστολής ανέδειξε ο Πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, Γιώργος Στασινός. «Δεν θα πω πολλά πράγματα επειδή σήμερα ο λόγος ανήκει στους μηχανικούς που επισκέφθηκαν τις πληγείσες περιοχές της Τουρκίας. Αναμφίβολα είναι μια πολύ σημαντική προσπάθεια που συγκέντρωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα πολύτιμο επιστημονικό υλικό. Μια προσπάθεια που οφείλουμε να επαναλάβουμε σε αντίστοιχες μελλοντικές πρωτοβουλίες. Το ΤΕΕ μαζί με το ΕΤΑΜ, το ΕΜΠ και όλη την ακαδημαϊκή κοινότητα, συμβάλλουμε για να περάσει αυτή η γνώση σε όλους τους συναδέλφους μηχανικούς που ασχολούνται με την αντισεισμική προστασία. Είναι βασικό μας καθήκον να φτιάχνουμε ασφαλή κτίρια και να ελέγχουμε το κτιριακό απόθεμα της χώρας», τόνισε ο Πρόεδρος του ΤΕΕ.
Α. Μπουντουβής: Κομβική πρωτοβουλία
Στη συνέχεια, σύντομο χαιρετισμό απηύθυνε ο Ανδρέας Μπουντουβής, Πρύτανης του ΕΜΠ, τονίζοντας την ταχύτητα με την οποία κινήθηκαν οι φορείς για να υλοποιηθεί η συγκεκριμένη αποστολή. «Μέσα σε 48 ώρες συγκροτήθηκε η ομάδα των μηχανικών που επισκέφθηκαν την Τουρκία για να ελέγξουν κρίσιμα δεδομένα παρατηρώντας, ελέγχοντας και ερευνώντας όσα συνέβησαν μετά τους δύο τρομακτικούς σεισμούς. Γι’ αυτό και θέλω να εξάρω συγκεκριμένα τον ρόλο του Αναστάσιου Σέξτου, που οργάνωσε την επικοινωνία τόσο μεταξύ των τριών φορέων αλλά και με τις διεθνείς οργανώσεις και διπλωματικές αρχές. Συγχαίρω λοιπόν το ΤΕΕ για τα επιστημονικά εργαστήρια που διοργανώνει και τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει. Έχετε τις ευχές και τη συμπαράσταση του ΕΜΠ».
Λ. Αναγνωστάκη: Μια απαιτητική αλλά παραγωγική δράση
Μετά, τον λόγο έλαβε η Λιάνα Αναγνωστάκη, Διευθύντρια Δημοσίων Σχέσεων, Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων του ΤΕΕ, περιγράφοντας τον σκοπό της ελληνικής αποστολής. «Τρεις φορείς -το ΤΕΕ, το ΕΤΑΜ και το ΕΜΠ- συνεργάστηκαν τόσο άψογα προκειμένου να οργανώσουν και να φέρουν εις πέρας μια απαιτητική, δύσκολη αλλά παραγωγική δράση, ξεπερνώντας διπλωματικές και εξωγενείς δυσκολίες και τα εμπόδια. Η ελληνική αποστολή των 17 μηχανικών, κατόπιν πρόσκλησης του Τούρκου καθηγητή Dr. Murat Altuğ Erberik (Προέδρου της Τουρκικής Ένωσης Αντισεισμικής Μηχανικής & μέλους της IAEE) επισκέφθηκε εννιά περιοχές της Τουρκίας που επλήγησαν σοβαρά από τον σεισμό, αξιολόγησε τις ζημιές που προκλήθηκαν από τους σεισμούς και μελέτησε γεωτεχνικές αστοχίες σε περίπου 500 κτίρια, σιδηροδρομικές τροχιές και βιομηχανικές κατασκευές. Αυτές οι πληροφορίες μαζί με το φωτογραφικό υλικό που συνέλεξε η αποστολή, θα συμβάλουν στην ενδελεχή εξέταση των αιτιών της καταστροφής που προκλήθηκε από τον σεισμό στη γειτονική χώρα, αλλά και στην περαιτέρω επιστημονική έρευνα για την αντισεισμική μηχανική».
250 δομικές βλάβες – Πυκνό δίκτυο επιταχυνσιογράφων
Από την πλευρά του, ο Αναστάσιος Σέξτος, Καθηγητής Αντισεισμικής Μηχανικής στο University of Bristol UK, πρόσφατα εκλεγείς στο ΕΜΠ και Εθνικός Εκπρόσωπος του ΕΤΑΜ στην Ευρωπαϊκή Ένωση Αντισεισμικής Μηχανικής, συμπλήρωσε πως η συνεργασία των τριών φορέων είναι ένα πρότυπο που πρέπει να επαναληφθεί και σε άλλες μελλοντικές δράσεις. «Η ελληνική αποστολή ήταν η μικρότερη δυνατή ομάδα που μπορούσε να κινητοποιηθεί τόσο γρήγορα προκειμένου να ξεπεράσει τα εμπόδια διαχείρισης και οργάνωσης που υπήρχαν εκείνη τη δεδομένη στιγμή στην τουρκική πλευρά εξαιτίας των σεισμών». Σύμφωνα με τον ίδιο, η συνεργασία των δύο χωρών που ξεκίνησε με αυτή την πρωτοβουλία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την περαιτέρω συνεργασία με την Τουρκία σε επιστημονικό επίπεδο. Μεταφέροντας την εμπειρία του από την αυτοψία στην Τουρκία, ο κ. Σέξτος υπογράμμισε την πολύ ικανοποιητική αντίδραση του κρατικού μηχανισμού της Τουρκίας στις σεισμικές ακολουθίες, το πολύ πυκνό δίκτυο επιταχυνσιογράφων που υπήρχαν ήδη συλλέγοντας και παρέχοντας άμεσα πολύτιμα δεδομένα σεισμικών επιταγχύνσεων, αλλά και την ανάπτυξη της αντισεισμικής τεχνογνωσίας φέρνοντας ως παράδειγμα την ψηφιακή πλατφόρμα Ταχέως Οπτικού Ελέγχου του ΕΤΑΜ. Ιδιαίτερα στάθηκε στην πολύ ικανοποιητική συμπεριφορά των σχολικών κτιρίων και νοσοκομείων της Τουρκίας, λόγω του προγράμματος ενίσχυσης και σχεδιασμού κρίσιμων υποδομών.
Συνεχίζοντας, ο Αριστείδης Παπαχρηστίδης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός και Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος Αντισεισμικής Μηχανικής, ανέφερε πως το ΕΤΑΜ διοργανώνει αποστολές αναγνώρισης μετά από κάθε μεγάλο σεισμό σε Ελλάδα ή γειτονικές χώρες και η συγκεκριμένη αποστολή των 17 μηχανικών (δέκα από το ΕΜΠ και επτά μέλη του ΕΤΑΜ) διήνυσε 1.500 χλμ. μέσα σε 5 ημέρες και επισκέφθηκε τις περιοχές του Pazarcik, Gaziantep, Gölbaşı, Adiyaman, Kahranmanmaras, Antakya (Αντιόχεια), Iskenderun (Αλεξανδρέτα), Nurdağı, και Islahiye. Η αποστολή, μεταξύ άλλων, έκανε καταγραφή δομικών βλαβών σε κατασκευές, με γεωαναφορά, για εξαγωγή στατιστικών στοιχείων, τα οποία είναι διαθέσιμα σε όλη την επιστημονική κοινότητα. Οι καταγραφές έγιναν τόσο μέσω της εφαρμογής του ΕΤΑΜ όσο και της εφαρμογή του AFAD, ως συνεισφορά της αποστολής προς τον Τουρκικό φορέα Πολιτικής Προστασίας. Τα πορίσματα της επιτόπιας μελέτης της σεισμικής συμπεριφοράς των κατασκευών υπό σημαντικές σεισμικές επιταχύνσεις -που εν γένει ξεπέρασαν αυτές του σεισμού σχεδιασμού- θα συνεισφέρουν σημαντικά στην ανατροφοδότηση της έρευνας για την ανάπτυξη στρατηγικών με σκοπό την ελαχιστοποίηση των καταστροφικών απωλειών από σεισμούς, σημείωσε. Τέλος, ανακοίνωσε ότι η αντίστοιχη .τεχνική έκθεση θα είναι σύντομα διαθέσιμη προς όλους, ενώ θα πραγματοποιηθεί και διαδικτυακό σεμινάριο.
Γεωλογικά δεδομένα και γεωτεχνικά χαρακτηριστικά
Ο Επίκουρος Καθηγητής Γεωτεχνικής ΕΜΠ και Πρόεδρος της IAEG, Βασίλης Μαρίνος, περιέγραψε τη Γεωλογία & Τεκτονική της περιοχής, σημειώνοντας μεταξύ άλλων πως τα σεισμικά γεγονότα κατανεμήθηκαν σε δύο μεγάλες ζώνες ρηγμάτων. Σχολιάζοντας τα σημεία που εκδηλώθηκαν οι σεισμοί, ανέφερε πως βρίσκονται ακριβώς πάνω στη συμβολή των μεγάλων πλακών της Αφρικής και της Αραβίας, ενώ επιφανειακές διαρρήξεις παρουσιάστηκαν μακριά από το επίκεντρο των σεισμών. Δίνοντας, μεταξύ άλλων, ως παράδειγμα την περιοχή Kahranmanmaras, ο κ. Μαρίνος σημείωσε ενδεικτικά πως οι ζημιές ήταν εκτεταμένες στα πολύ χαλαρά και μαλακά ιζήματα, και μειώνονται στις λοφώδεις περιοχές των συγκολλημένων κορρημάτων. Από την άλλη, στην περιοχή Islahiye εντοπίστηκαν λίγες ζημιές σε σημεία που είναι δομημένα σε βραχώδες υπέδαφος (κυρίως βασάλτες).
Κατόπιν, ο Ομότιμος Καθηγητής Γεωτεχνικής ΕΜΠ, Γιώργος Γκαζέτας, παρουσίασε τα Γεωτεχνικά θέματα, επισημαίνοντας την ύπαρξη ενός πυκνού δικτύου 857 καταγραφικών σταθμών στην Τουρκία, αλλά και επιταχυνσιογράφων σε όλο το μήκος του ρήγματος. Μιλώντας συγκεκριμένα για τις αστοχίες εδάφους, ο κ. Γκαζέτας αναφέρθηκε στην περίπτωση της Αντιόχειας, που επιβεβαιώνει την ένταση και έκταση των καταστροφών. Μεταξύ των αστοχιών που κατεγράφησαν, συμπεριλαμβάνονται δεκάδες μετακινήσεις κτιρίων από συμπύκνωση του εδάφους, καθιζήσεις και στροφές των κτιρίων λόγω φέρουσας αστοχίας ή συμπίεσης, οριζόντιες εξαπλώσεις-μετακινήσεις, καθώς και εδαφικές καθιζήσεις.
Οι κανονισμοί, τα υλικά και η μόνωση
Για τις αστοχίες των κατασκευών και τους αντισεισμικούς κανονισμούς στην Τουρκία τοποθετήθηκε ο Χρήστος Ζέρης, Καθηγητής Δομοστατικής ΕΜΠ. Όπως ανέφερε, στα περίπου 1.800.000 κτίρια που ελέγχθηκαν από τις τουρκικές αρχές, τα 252.000 εμφάνισαν πολύ σοβαρές και σοβαρές κατασκευαστικές και λειτουργικές ζημιές, με τον ισχύοντα αντισεισμικό κανονισμό της γείτονος να αποτελεί μια σύνθεση αμερικανικών και ευρωπαϊκών κανονισμών-οδηγιών. Επιχειρώντας μια σύντομη ανασκόπηση της εξέλιξης των κανονισμών στην Τουρκία, μεταξύ άλλων, στάθηκε στο 1953, οπότε υιοθετήθηκε ο κανονισμός για τις σεισμογενείς ζώνες, το 1997 όταν εκδόθηκε η προδιαγραφή για κτίρια σε σεισμογενείς περιοχές, το 2007 όταν θεσμοθετήθηκε ο τουρκικός αντισεισμικός κανονισμός κτιρίων και το 2018, ορόσημο κατά το οποίο εφαρμόζεται πλέον ο νέος αντισεισμικός κανονισμός που καλύπτει τα ψηλά κτίρια, τη σεισμική μόνωση και τις ξύλινες κατασκευές. «Ήδη από το 2000 οι Τούρκοι έχουν υιοθετήσει αυστηρότερους κανονισμούς», τόνισε. Σχολιάζοντας τα υλικά των κατασκευών, σημείωσε την πολύ χαμηλή ποιότητα του σκυροδέματος, τα αμφίβολα αδρανή, υψηλό ποσοστό παϊπάλης, τοιχοποιία με τσιμεντόλιθους, εύκαμπτα πλαίσια με δοκιδοτές πλάκες, κτίρια με ελαφρώς οπλισμένα τοιχία (tunnel forms).
Από την πλευρά του, ο Χρήστος Γιαρλέλης, Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΕΤΑΜ και Εταίρος/Επικεφαλής Τμήματος Αντισεισμικού Σχεδιασμού EQUIDAS Consulting Engineers, περιέγραψε τη Σεισμική Μόνωση των κατασκευών, λέγοντας πως «από το 2012 όλα τα νοσοκομεία στην Τουρκία διά νόμου πρέπει να κατασκευάζονται με σεισμική μόνωση», μια απόφαση που οδήγησε στην ανάπτυξη της τουρκικής βιομηχανίας εφεδράνων, τα οποία μάλιστα εξάγονται στο εξωτερικό. Όπως παρατήρησε ο ίδιος, στα παλαιότερα νοσοκομεία, που δεν έχουν σεισμική μόνωση, ο φέρων οργανισμός παρέμεινε αβλαβής, αλλά προκλήθηκαν ζημιές σε δευτερεύοντα στοιχεία, που κατέστησαν μη λειτουργικές τις εν λόγω υποδομές. Επίσης, στις περιοχές που επλήγησαν από τον σεισμό υφίστανται 12 σεισμικώς μονωμένα νοσοκομεία, από τα 40 συνολικά όλης της χώρας. Όσον αφορά την τουρκική τεχνολογία εφεδράνων, όπως είπε και στην αρχή, έχει εξαγωγική δράση σε μεγάλες αγορές του εξωτερικού λόγω του χαμηλού κόστους, ωστόσο «έχει παραμένουσα μετακίνηση περίπου στα 4 εκατοστά, όπως φάνηκε από τον πρόσφατο σεισμό».
Φθορές σε μνημεία και γέφυρες
Κλείνοντας, η Ελισσάβετ Βιντζηλαίου, Ομότιμη Καθηγήτρια Δομοστατικής ΕΜΠ, αναφέρθηκε στις αστοχίες που υπέστησαν μνημειακές κατασκευές της Τουρκίας, χαρακτηρίζοντας μεταξύ άλλων ως «καταστροφικές» τις επεμβάσεις ενίσχυσης της τοιχοποιίας των μνημείων με οπλισμένο σκυρόδεμα. Τέλος, η Δρ. Πολιτικός Μηχανικός ΑΠΘ, Σωτηρία Στεφανίδου, παρουσίασε δείγματα γεφυρών που υπέστησαν ζημιές, με την αστοχία δοκού έδρασης να αποτελεί ένα από τα προβλήματα που προκλήθηκαν.
Η ελληνική αποστολή στην Τουρκία
(μέλη του ΕΜΠ)
Βιτζηλαίου Ελισάβετ
Βουγιούκας Μανώλης
Γαρίνη Ευαγγελία
Γκαζέτας Γιώργος
Ζέρης Χρήστος
Θανόπουλος Παύλος
Μαρίνος Βασίλης
Μωρέτη Μαρίνα
Σέξτος Αναστάσιος
Melvut Ziya Cekinmez
(μέλη του ΕΤΑΜ)
Γιαρλέλης Χρήστος
Παλιεράκη Βασιλική
Πιτιλάκης Δημήτρης
Στεφανίδου Σωτηρία
Τσιάτας Γιώργος
Τσόπελας Παναγιώτης
Παπαχρηστίδης Αριστείδης