Οι σύγχρονες εταιρείες κατασκευής και συντήρησης αυτοκινητόδρομων, ενσωματώνουν στη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξής τους, μεθόδους, που θα περιορίσουν τον αρνητικό περιβαλλοντικό τους αντίκτυπο.
Η κλιματική κρίση είναι ένα μείζον πρόβλημα που απασχολεί έντονα την παγκόσμια κοινότητα και ως εκ τούτου οι πανταχού κυβερνήσεις θεσπίζουν διαρκώς νέους και πιο αυστηρούς νόμους για τη θωράκιση του περιβάλλοντος, επιδιώκοντας να μειώσουν την παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα και την κατανάλωση ενέργειας. Παράλληλα, οι μεγάλες επιχειρήσεις φαίνεται πως ευαισθητοποιούνται όλο και περισσότερο σχετικά με τα οικολογικά ζητήματα και αλλάζουν τον τρόπο λειτουργίας τους, ώστε να είναι πιο βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον. Ακολουθώντας τις ανάγκες της εποχής, οι εταιρείες που αναλαμβάνουν την κατασκευή, τη διαχείριση και τη συντήρηση των ελληνικών αυτοκινητοδρόμων, υιοθετούν πιο «πράσινες» μεθόδους και χρησιμοποιούν πιστοποιημένα υλικά με μικρό ανθρακικό και ενεργειακό αντίκτυπο. Στο αφιέρωμα που ακολουθεί, θα αναλύσουμε εκτενώς τις εν λόγω πρακτικές και θα εστιάσουμε στις τρέχουσες τάσεις που παρατηρούνται στον κλάδο.
Οδοστρώματα με πράσινο χαρακτήρα
Ζούμε σε μία περίοδο κατά την οποία γίνονται διαρκείς προσπάθειες να καταστούν πιο βιώσιμες οι μετακινήσεις, καθώς μέχρι και σήμερα ο τομέας αποτελεί πρωτογενές αίτιο για τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο των «πράσινων» μετακινήσεων έχουν ενταχθεί ως αναπόσπαστο κομμάτι οι εταιρείες που έχουν επωμιστεί τη συντήρηση και την κατασκευή των αυτοκινητοδρόμων. Πλέον, τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη σύνθεση του οδοστρώματος και τις λοιπές ανάγκες των κεντρικών αρτηριών της χώρας, είναι στην πλειονότητά τους πιστοποιημένα ως προς το οικολογικό τους αποτύπωμα. «Σε μια περίοδο που βιώνουμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και η ενεργειακή κρίση βαθαίνει, η προσήλωση στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης δεν είναι πλέον επιλογή. Είναι μονόδρομος και μας αφορά όλους. Στον τομέα των μεταφορών, η ανάγκη για βιώσιμα οδοστρώματα καθίσταται επιτακτική κι επιβάλλει να ευθυγραμμιστούμε με τη νέα τάξη πραγμάτων, με γνώμονα την οδική ασφάλεια, την προώθηση περιβαλλοντικά υπεύθυνων πρακτικών και την αύξηση του κύκλου ζωής των οδοστρωμάτων» δηλώνει σχετικά ο Ιωάννης Λέφας, Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας Αττικές Διαδρομές ΑΕ.
Η ακαδημαϊκή έρευνα συνδυαστικά με τις πρωτοβουλίες του ιδιωτικού επιχειρησιακού τομέα, επιδιώκει να βρει δομικά υλικά που χρειάζονται ελάχιστη ποσότητα ενέργειας για την παραγωγή τους. Ο Γιώργος Πατεράκης, Traffic & Pavement Manager της Ολυμπίας Οδού ΑΕ, επισημαίνει ότι «τα βασικά στοιχεία του ασφαλτομίγματος δεν έχουν αλλάξει ουσιαστικά, παραμένουν τα αδρανή και η άσφαλτος. Στη σημερινή αγορά υπάρχουν χημικά πρόσθετα, τα οποία όταν αναμιχθούν με την άσφαλτο, μπορούν να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά της και είτε να της δώσουν μεγαλύτερες μηχανικές αντοχές, άρα μικρότερο απαιτούμενο πάχος, είτε να μειώσουν την ελάχιστη θερμοκρασία εργασιμότητας, τα λεγόμενα Warm Mix Asphalts, οπότε απαιτείται λιγότερη ενέργεια για την παραγωγή τους».
Σημαντικό ρόλο στη μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου έχει ο κύκλος ζωής των υλικών και η δυνατότητα ανακύκλωσής τους. Η επαναχρησιμοποίηση μπορεί να επιφέρει τεράστια εξοικονόμηση στις πρώτες ύλες -στις οποίες ήδη παρατηρείται μεγάλη έλλειψη, αλλά και στην κατανάλωση ενέργειας. «H παραγωγή ασφαλτομείγματος από ανακτημένη άσφαλτο (30%-100%), η χρήση αδρανών από σκωρία, καθώς και η τροποποίηση του ασφαλτομείγματος με ανακυκλωμένα ελαστικά είναι κάποια από τα υλικά-μέθοδοι που χρησιμοποιούνται με στόχο τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος» επισημαίνει ο Ιωάννης Παπαντωνίου, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Υλικών της Γέφυρας ΑΕ και συμπληρώνει «επιπροσθέτως, σε περιπτώσεις συντήρησης οδοστρωμάτων η χρησιμοποίηση ψυχρών ασφαλτομειγμάτων λεπτού πάχους οδηγεί σε ένα πιο ‘‘πράσινο’’ αποτύπωμα. Τέλος, η δυνατότητα παραγωγής σκυροδεμάτων με πολύ μικρό ενεργειακό αποτύπωμα, μέσω της αντικατάστασης του τσιμέντου, αποτελεί μια βιώσιμη λύση για την κατασκευή δύσκαμπτων οδοστρωμάτων».
«Η επιλογή των ενδεδειγμένων υλικών και η υιοθέτηση νέων τεχνικών, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα είναι αυτές που συνθέτουν τη βέλτιστη στρατηγική βιωσιμότητας» υπογραμμίζει ο Ι. Λέφας και στη συνέχεια επεξηγεί πως «με τη μέθοδο αυτή αυξάνεται η διάρκεια ζωής του οδοστρώματος, χρησιμοποιώντας πρόσμικτα που έχουν προέλθει από ανακύκλωση, εξοικονομώντας πόρους και συμβάλλοντας σημαντικά στη μείωση των εκπομπών αερίων και της κατανάλωσης ενέργειας κατά την κατασκευή, πάντα με προτεραιότητα την οδική ασφάλεια των χρηστών».
Μέθοδοι και εξοπλισμός
Ωστόσο, οι στρατηγικές που ακολουθούν οι εταιρείες για τη βιώσιμη ανάπτυξή τους, δεν αφορούν μόνο τα υλικά που χρησιμοποιούνται στους αυτοκινητόδρομους, αλλά μία πιο ολιστική προσέγγιση, που έχει ως στόχο τη βέλτιστη εξυπηρέτηση των χρηστών και την εξοικονόμηση φυσικών πόρων. Για την ουσιαστική μετάβαση προς ένα πιο πράσινο μέλλον, απαιτούνται ενδελεχείς μελέτες για τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενός οδικού έργου σε όλα του τα στάδια, από τη φάση του σχεδιασμού μέχρι την παράδοση και τη συντήρηση του. «Η κυριότερη μέθοδος που πραγματεύεται την παράμετρο της βιωσιμότητας είναι η Ανάλυση Κύκλου Ζωής από το στάδιο σχεδιασμού, την παραγωγή/κατασκευή/ λειτουργία μέχρι και το τέλος ζωής της υποδομής. Σε κάθε σχεδιασμό νέου έργου ή στρατηγικής συντήρησης, το ενεργειακό αποτύπωμά κάθε εναλλακτικής λύσης είναι απαραίτητο να υπολογίζεται και να λαμβάνεται υπόψιν.
Η παραγωγή νέων υλικών απαιτεί την τροποποίηση του παραδοσιακού εξοπλισμού, όπως π.χ. για το ασφαλτόμειγμα από ανακτημένη άσφαλτο» τονίζει ο Ι. Παπαντωνίου. Για να εκτιμήσουμε το συνολικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα ενός αυτοκινητόδρομου, θα πρέπει να εξετάσουμε τον τρόπο κατασκευής του, τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν, αλλά και τις μεθόδους της μετέπειτα συντήρησής του. Ο Γ. Πατεράκης αναφέρει ότι «το ζήτημα του περιβαλλοντικού αποτυπώματος που μπορεί να έχουν τα οδοστρώματα, πρέπει να προσεγγίζεται ολιστικά τόσο κατά την κατασκευή τους όσο και κατά τη συντήρηση τους μέσω και των έμμεσων περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορεί να έχουν. Έτσι, πρακτικές όπως αυτή της λευκής ασφάλτου -που πρόσφατα η Ολυμπία Οδός εφάρμοσε πιλοτικά σε μία σήραγγα της Κακιάς Σκάλας- μπορεί να έχει και άμεσο (μείωση κατανάλωσης ενέργειας) και έμμεσο όφελος (αποφυγή αντικατάστασης ασφάλτου)».
Σήμερα, οι εταιρείες «των αυτοκινητόδρoμων» υιοθετούν νέες μεθόδους παραγωγής οδοστρώματος, οι οποίες αποδεικνύονται πιο αποδοτικές και πιο οικολογικές. Σκοπός είναι η κατασκευή οδικών υποδομών που θα έχουν μεγάλη διάρκεια στον χρόνο, επομένως θα πρέπει να διακρίνονται από υψηλή αντοχή στις φθορές λόγω βαριάς και εκτεταμένης χρήσης, αλλά και στις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Εύλογα ένα ποιοτικό και άρτια μελετημένο έργο, έχει μικρό κόστος συντήρησης και κατ’ επέκταση θετικό περιβαλλοντικό πρόσημο.
«Ειδικότερα, σχεδιάζουμε να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που ανοίγει μπροστά μας η βιομηχανία των πρόσμικτων, και δη η προσθήκη κατάλληλα επεξεργασμένων πλαστικών –ενός ανακυκλώσιμου δηλαδή υλικού– που μετατρέπει την κοινή άσφαλτο σε τροποποιημένη με σημαντικά καλύτερα μηχανικά χαρακτηριστικά. Μιλάμε πλέον για χρήση τροποποιημένης ασφάλτου και αυτήν ακριβώς προκρίνουμε για τις επικείμενες εργασίες βαριάς συντήρησης στην Αττική Οδό» αναφέρει ο Ι. Λέφας και συμπληρώνει «έτσι, εξασφαλίζεται η μείωση του πάχους της ασφαλτικής στρώσης και παράλληλα ενισχύονται τα χαρακτηριστικά αντοχής και παραμορφωσιμότητας, επιφέροντας σημαντική οικονομία στη χρήση “σκληρών” αδρανών και κοινής ασφάλτου.
Σύμφωνα με τις μελέτες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, επιτυγχάνεται μια μείωση της τάξης του 25% έως 40%, ανάλογα με το μέγεθος σε πρωτογενή υλικά, ενέργεια και ρύπους».
Στρατηγικές βιωσιμότητας και τεχνολογία
Η τεχνολογία έχει αποδείξει και στο παρελθόν ότι αποτελεί καταλυτικός παράγοντας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, προτείνοντας λύσεις που μειώνουν τις ενεργειακές δαπάνες και τις εκπομπές ρυπογόνων καυσαερίων. Οι σύγχρονες καινοτομίες ανοίγουν νέους ορίζοντες στις εταιρείες των ελληνικών αυτοκινητόδρομων, θέτοντάς τες ένα βήματα πιο κοντά στην επίτευξη του βιοκλιματικού τους στόχου.
Η εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η δημιουργία υλικών με μεγαλύτερο κύκλο ζωής και η μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων παραγωγής είναι τα κλειδιά για τη βιώσιμη ανάπτυξη του τομέα. «Εκτός από τον βιώσιμο σχεδιασμό των μειγμάτων, η αξιοποίηση του ενεργειακού φορτίου του οδοστρώματος αποτελεί σημαντική πρακτική βιώσιμης ανάπτυξης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας που απορροφάται από το ασφαλτικό οδόστρωμα για σκοπούς θέρμανσης. Επίσης η ειδική κατεργασία οδοστρωμάτων και η χρήση κατάλληλων αδρανών οδηγεί στη μείωση των απαιτήσεων ηλεκτροφωτισμού σε σήραγγες και πλατείες διοδίων. Τέλος, η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος επιτυγχάνεται με τη χρήση πιο ‘‘φιλικών’’ καυσίμων κατά το ενεργοβόρο στάδιο παραγωγής του ασφαλτομείγματος» δηλώνει ο Ι. Παπαντωνίου.
Χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην ανακύκλωση των υλικών ασφαλτόστρωσης, συμβάλλοντας μακροπρόθεσμα στη μείωση του κόστους υλοποίησης των υποδομών και στην εξοικονόμηση φυσικών αγαθών. Αν και παλαιότερα η επαναχρησιμοποίηση των αδρανών υλικών και των λοιπών αποβλήτων που προκύπτουν κατά την κατασκευή και τη συντήρηση του οδικού δικτύου ήταν περιορισμένη, σήμερα γίνονται αξιοσημείωτα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Βέβαια, αρχίζουν και διαδίδονται και άλλες πρακτικές που έχουν εξίσου εντυπωσιακά αποτελέσματα στην εξοικονόμηση ενέργειας και στον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
«Ενδεικτικά, τέτοιες βιώσιμες εφαρμογές είναι η ανακύκλωση της ασφάλτου, οι μίκρο-τάπητες και τα διάφορα slurry» σημειώνει ο Γ. Πατεράκης.
Είναι βέβαιο ότι στο εγγύς μέλλον, οι αρμόδιες εταιρείες κατασκευής και συντήρησης αυτοκινητοδρόμων θα προβούν στην αντικατάσταση της παραδοσιακής ασφάλτου, θέλοντας να επιτύχουν μίγματα με καλύτερη επίδοση και αντοχή. Τα πρόσμικτα μπορούν να αλλάξουν τη σύσταση και τις μηχανικές ιδιότητες της ασφάλτου, όπως την ελαστικότητα και την ανθεκτικότητά της απέναντι στην τριβή, στην υγρασία και στα υπόλοιπα φυσικά φαινόμενα, βελτιώνοντας αισθητά την οδική εμπειρία των ταξιδιωτών και προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον. Με τη σειρά του ο Ι. Λέφας δηλώνει πως «στην Αττική Οδό επενδύουμε στην έρευνα και στην καινοτομία, με το βλέμμα στραμμένο σταθερά σε ένα ασφαλέστερο και βιώσιμο αύριο. Ειδικά την περίοδο αυτή, έχουμε επικεντρωθεί στις εξελίξεις όσον αφορά τα βιώσιμα οδοστρώματα και εξετάζουμε σε ερευνητικό στάδιο τα αποτελέσματα που μπορεί να φέρει η εφαρμογή της τεχνολογίας Gi-Pave.
Εδώ, αντί της προσθήκης των κλασικών πολυμερών στην παραγωγή της τροποποιημένης ασφάλτου, προστίθεται πρόσμικτο που περιέχει και το υλικό Graphene με δυνατότητα περαιτέρω ελάττωσης του πάχους των ασφαλτικών στρώσεων, εξοικονομώντας με αυτόν τον τρόπο πολύτιμους πόρους. Θεωρούμε ότι τα αποτελέσματα των συστημάτων ανάλυσης κύκλου ζωής και αξιολόγησης θα είναι τα επιθυμητά, κάτι που θα αποτελέσει τομή για τα οδοστρώματα των επόμενων έργων υποδομής».
Εν κατακλείδι, η περιβαλλοντική κρίση είναι ένα ζήτημα που αφορά κάθε επιχειρηματικό κλάδο και σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα της ζωής μας. Κάθε εταιρεία έχει τη συλλογική και την ατομική ευθύνη να ανταποκριθεί στο κάλεσμα της πολιτείας και να λάβει το συντομότερο δυνατό δραστικά μέτρα για τη βιώσιμη ανάπτυξή της. Στην ίδια λογική κυμαίνεται και ο τομέας των μετακινήσεων, αστικών και υπεραστικών, ο οποίος θέλει να μειώσει δραματικά τις εκπομπές καυσαερίων τα επόμενα χρόνια, ακολουθώντας τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι αυτοκινητόδρομοι, καθώς αποτελούν τον πυρήνα των μετακινήσεων, καλούνται να εκσυγχρονίσουν τις μεθόδους κατασκευής και συντήρηση τους, ώστε να γίνουν πιο φιλικοί προς το περιβάλλον.
Η ανακύκλωση των αδρανών υλικών και η επαναχρησιμοποίηση τους, οι τροποποιήσεις της ασφάλτου με πρόσμικτα, η εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η χρήση πιστοποιημένων προϊόντων, μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των οδικών δικτύων.
Σε ελληνικό επίπεδό, γίνονται ήδη γοργά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και αναμένουμε ακόμα περισσότερες εξελίξεις τα επόμενα χρόνια. Με αρωγό τα καλπάζοντα τεχνολογικά επιτεύγματα, είναι σίγουρο ότι η εποχή που θα γίνεται λόγος για πλήρως βιώσιμα οδοστρώματα δεν αργεί.