Τα ικριώματα καθίστανται απαραίτητα μέσα για τη διεκπεραίωση των εργασιών συντήρησης και κατασκευής σε μεγάλο ύψος, προσφέροντας τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια στο τεχνικό προσωπικό.
Τα ικριώματα είναι ιδιαίτερα χρήσιμα εργαλεία στον κλάδο των κατασκευών, καθώς επιτρέπουν την εκτέλεση εργασιών σε μεγάλο ύψος. Χρησιμοποιούνται τόσο για την υποστήριξη των εργαζομένων, όσο και για τη μεταφορά υλικών κατά τη διάρκεια του οικοδομικού έργου. Η σωστή τοποθέτηση, η επιλογή του κατάλληλου τύπου ικριώματος ανάλογα με το είδος της κατασκευής και η τήρηση των ενδεδειγμένων κανόνων ασφαλείας, μπορούν να μειώσουν αισθητά τα εργατικά ατυχήματα, διασφαλίζοντας τη σωματική ακεραιότητα του προσωπικού. Στο αφιέρωμα που ακολουθεί θα αναφερθούμε στις προδιαγραφές και στο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη χρήση των ικριωμάτων, καθώς και στις βέλτιστες πρακτικές για την ασφαλή χρήση τους.
Τύποι ικριωμάτων για τις ανάγκες κάθε κατασκευής
Κάθε κτίριο έχει τις δικές του κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ικριωμάτων, που κάνουν πιο εύκολο και ασφαλές το έργο του τεχνικού προσωπικού, αφού επιτρέπουν την εκτέλεση εργασιών σε δυσπρόσιτα σημεία, δίχως να τίθεται σε κίνδυνο τραυματισμού το ανθρώπινο δυναμικό. Συνεπώς, συναντάμε διάφορα είδη ικριωμάτων, τα οποία μπορούν να καταταχθούν με βάση το υλικό κατασκευής τους, τον τρόπο χρήσης τους και τη δυνατότητα κίνησής τους, ώστε να προσαρμόζονται καλύτερα στις απαιτήσεις κάθε οικοδομήματος. Είτε πρόκειται για ογκώδεις κατασκευές μεγάλου ύψους είτε για μικρότερου βεληνεκούς έργα, τα ικριώματα διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην ομαλή εκτέλεση των οικοδομικών εργασιών. Σχετικά με τα είδη των ικριωμάτων μας μιλούν ο Χρήστος Χατζηιωάννου, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, ΜSc, Συντονιστής Τομέα Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, ΕΛΙΝΥΑΕ και η Κωνσταντίνα Ζορμπά, Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός, Υπεύθυνη Παραρτήματος Ιωαννίνων, ΕΛΙΝΥΑΕ. Συγκεκριμένα αναφέρουν πως «τo είδος των ικριωμάτων που θα χρησιμοποιηθεί, ανάλογα με το είδος της εργασίας και το ύψος, προκύπτει από την ισχύουσα νομοθεσία. Τα σταθερά ικριώματα, που είναι μεταλλικές ή ξύλινες κατασκευές, χρησιμοποιούνται σε εξωτερικές εργασίες ύψους μεγαλύτερου των 4m και σε εσωτερικές εργασίες ύψους μεγαλύτερου των 3,5m, ενώ τα κινητά ικριώματα (πύργοι) χρησιμοποιούνται για εργασία σε ύψος μέχρι 5m εξωτερικά και 12m εσωτερικά. Τα μεταλλικά ή ξύλινα καβαλέτα ύψους μέχρι το πολύ 2m, με δάπεδο πλάτους τουλάχιστον 0,60m μπορούν να χρησιμοποιούνται σε εξωτερικές (με εξαίρεση τους εξώστες) και εσωτερικές εργασίες, ύψους μικρότερου των 3,5m. Επιπλέον, τα αναρτημένα ικριώματα χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις, όπου σύμφωνα με τη γνώμη του επιβλέποντα μηχανικού, είναι αδύνατη η χρήση άλλου τύπου ικριώματος. Πρέπει να επισημανθεί, ότι απαγορεύεται η χρήση ξύλινων εξωτερικών ικριωμάτων σε οικοδομές άνω των 3 ορόφων και ύψους πέρα των 10 μέτρων. Στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιούνται μόνο μεταλλικά (σωληνωτά) ικριώματα».
Υψηλός αριθμός θανατηφόρων ατυχημάτων
Παρά τις αυστηρές νομοθετικές διατάξεις και τα αντίστοιχα μέτρα προστασίας που επιβάλλουν εντός του εργοταξίου κατά την εκτέλεση των οικοδομικών εργασιών, ο κατασκευαστικός κλάδος σημειώνει ετησίως μεγάλο αριθμό ατυχημάτων, πολλά εκ των οποίων είναι θανατηφόρα. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι κατασκευαστικές εταιρείες πρέπει να έχουν ως προτεραιότητα την ασφάλεια των ανθρώπων τους, τηρώντας τα δέοντα μέτρα προφύλαξης και διενεργώντας τακτικές εκπαιδεύσεις του προσωπικού. Ο μεγάλος αριθμός ατυχημάτων που καταγράφονται, δεν καθιστά τον κλάδο μόνο επικίνδυνο συγκριτικά με άλλους τομείς, αλλά παράλληλα έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις στις επιχειρήσεις, εξαιτίας των υψηλών αποζημιώσεων και της μειωμένης παραγωγικότητας.
Ένα από τα συχνότερα και πιο σοβαρά αίτια ατυχημάτων είναι η πτώση από μεγάλο ύψος, που οφείλεται στην ελλιπή χρήση ζωνών εργασίας και λοιπών Μέσω Ατομικής Προστασίας, στην λανθασμένη τοποθέτηση και στην υπερφόρτωση των ικριωμάτων, καθώς και στην ύπαρξη εμποδίων στον χώρο εργασίας. Χαρακτηριστικά ο Χ. Χατζηιωάννου και η Κ. Ζορμπά εξηγούν πώς «σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ κατά το έτος 2022, επί συνόλου 4.999 εργατικών ατυχημάτων, ο παράγοντας ‘‘επαφή-τρόπος τραυματισμού’’ για τα περισσότερα ατυχήματα ήταν η οριζόντια ή κατακόρυφη πρόσκρουση με σταθερό αντικείμενο, ενώ το θύμα κινείτο σε 2.360 περιπτώσεις (47,2%) και τα πλήγματα από κινούμενο αντικείμενο ή σύγκρουση με κινούμενο αντικείμενο σε 1.014 περιπτώσεις (20,3%).
Ο κλάδος των κατασκευών είχε το μεγαλύτερο ποσοστό 31,4% θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων για το έτος 2022.
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat το 2021, η υψηλότερη συχνότητα μη θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων στην ΕΕ παρατηρήθηκε στις κατασκευές, με 3.152 ατυχήματα ανά 100.000 απασχολούμενους».
Ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας
Όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, τα ικριώματα είναι απαραίτητα για το κατασκευαστικό έργο, όμως η εσφαλμένη χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά ατυχήματα. Οι πιο συνηθισμένες παρατυπίες σχετίζονται με την κακή συναρμολόγηση, τη χρήση ακατάλληλων υλικών, την υπερφόρτωση του ικριώματος και την ανεπαρκή προστασία έναντι των πτώσεων. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν γίνεται τακτική συντήρηση των ικριωμάτων με συνέπεια να χάνουν την ανθεκτικότητά τους. Τα μεταλλικά ικριώματα, για παράδειγμα, είναι ευάλωτα στην οξείδωση και τα σκουριασμένα τμήματα θα πρέπει να αντικαθίστανται όταν παρατηρούνται σημάδια εκτεταμένης φθοράς. Η παραμέληση αυτών των υποχρεώσεων περιορίζει τη λειτουργικότητα των ικριωμάτων, τα οποία θα πρέπει να αντέχουν σε έντονες καταπονήσεις, ενώ αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα τραυματισμού του προσωπικού. Εξίσου σημαντική είναι η εκπαίδευση των τεχνικών πάνω σε θέματα που αφορούν τη σωστή χρήση των ικριωμάτων. Η αξιοποίηση των Μέσων Ατομικής Προσασίας (ΜΑΠ), που ενδεικτικά περιλαμβάνει κράνη, γάντια, στολές και ζώνες ασφαλείας, κρίνεται απαραίτητη και υποχρεωτική από την σχετική νομοθεσία, και για αυτό θα πρέπει να διενεργούνται συνεχείς έλεγχοι εντός του εργοταξίου για τη σωστή χρήση τους. Η πρόληψη και η εφαρμογή των μέτρων ασφαλείας είναι η αποτελεσματικότερη μέθοδος για να περιοριστεί ο αριθμός των ατυχημάτων.
«Τα ικριώματα πρέπει να φέρουν κουπαστή σε ύψος ενός μέτρου από το δάπεδο εργασίας με ενδιάμεση ράβδο, να φέρουν εσωτερικά και εξωτερικά θωράκιο (σοβατεπί) 15cm και να εξέχουν από το σημείο στήριξής τους, σε μήκος τουλάχιστον τετραπλάσιο του πάχους τους. Τα δάπεδα εργασίας δεν πρέπει να υπερφορτώνονται και να αφήνονται πεταμένα εργαλεία σε αυτά, ενώ απαγορεύεται η χρήση φορητής σκάλας ή άλλων πρόχειρων μέσων, πάνω στα δάπεδα. Επιπρόσθετα, τα αναρτημένα ικριώματα πρέπει να είναι εφοδιασμένα στις τρεις εξωτερικές πλευρές τους με στηθαίο και θωράκια, ενώ θα πρέπει να υπάρχει ειδική σκάλα για την ανάβαση και κατάβαση στη σκαλωσιά, ώστε να μην γίνεται ποτέ σκαρφαλώνοντας. Εξίσου σημαντικό είναι να μην εργάζονται πάνω από δυο άτομα σε ένα δάπεδο, ανάμεσα σε δυο διαδοχικούς ορθοστάτες» υπογραμμίζουν ο Χ. Χατζηιωάννου και η Κ. Ζορμπά και προσθέτουν πως «τα κινητά ικριώματα πρέπει να φέρουν κλίμακα στερεά προσδεμένη για την άνοδο ή κάθοδο από το δάπεδο εργασίας. Επίσης να φέρουν τροχούς, οι οποίοι να συγκρατούνται με ασφάλεια στους ορθοστάτες και μεταλλικό χειρολισθήρα σε ύψος 1m από το δάπεδο εργασίας και ράβδο μεσοδιαστήματος. Όταν μετατοπίζονται πρέπει να σπρώχνονται ή να σέρνονται από τη βάση τους και μόνο όταν δεν βρίσκεται κανένα πρόσωπο πάνω στις εξέδρες. Τέλος, πρέπει να βρίσκονται πάντοτε σε επαρκή απόσταση από ηλεκτρικούς αγωγούς ή άλλες εγκαταστάσεις που ενδεχομένως ενέχουν κίνδυνο ηλεκτροπληξίας, ενώ το έδαφος πάνω στο οποίο μετακινείται το ικρίωμα να μην παρουσιάζει εμπόδια ή ανωμαλίες. Απαραίτητο είναι σε κάθε περίπτωση να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα μέσα ατομικής προστασίας (κράνος, κ.λπ.)».
Προδιαγραφές βάσει της υφιστάμενης νομοθεσίας
Η ασφαλής τοποθέτηση και χρήση των ικριωμάτων ρυθμίζεται από αυστηρή νομοθεσία σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, τα ικριώματα πρέπει να συμμορφώνονται με πρότυπα ασφαλείας όπως τα πρότυπα ΕΝ 39 και ΕΝ 74, τα οποία καθορίζουν τις απαιτήσεις για τις πρώτες ύλες και τα εξαρτήματα των ικριωμάτων, όπως οι σωλήνες, οι σύνδεσμοι και τα συστήματα στήριξης. Επιπλέον, πριν την έναρξη των εργασιών, απαιτείται η έκδοση βεβαίωσης καταλληλότητας του ικριώματος από τον επιβλέποντα μηχανικό. Τα εξαρτήματα των ικριωμάτων πρέπει να φέρουν εγχάρακτη σήμανση με το όνομα του κατασκευαστή, τον τύπο του ικριώματος και το έτος κατασκευής, ενώ πρέπει να γίνεται τακτικός έλεγχος των εξαρτημάτων για φθορές, οξείδωση ή άλλα προβλήματα. Η νομοθεσία επιβάλλει, επίσης, τακτικές επιθεωρήσεις των ικριωμάτων από τις αρμόδιες αρχές, Οι επιθεωρήσεις αυτές διασφαλίζουν ότι τα ικριώματα είναι κατάλληλα τοποθετημένα και ότι χρησιμοποιούνται σωστά, ενώ σε περίπτωση παραβάσεων ή ατυχημάτων, οι ευθύνες βαρύνουν τόσο τον εργοδότη όσο και τον κύριο του έργου.
Για τις προδιαγραφές των ικριωμάτων βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, ο Χ. Χατζηιωάννου και η Κ. Ζορμπά τονίζουν ότι «είναι υποχρεωτικό να υπάρχει βεβαίωση εξέτασης τύπου για τα στοιχεία των μεταλλικών ικριωμάτων και βεβαίωση του υπεύθυνου μηχανικού για την πληρότητα των προδιαγραφών πριν την έναρξη των εργασιών. Πρέπει να γίνεται απομάκρυνση των φθαρμένων, χτυπημένων, οξειδωμένων και αλλοιωμένων στοιχείων των ικριωμάτων, καθώς και αυτών που ξεπερνούν τα 15 έτη από την χρονολογία κατασκευής τους. Επίσης, τα ξύλινα σταθερά ικριώματα πρέπει να είναι κατασκευασμένα από υγιές ξύλο μακρών ινών, απαλλαγμένο από φλοιό και ρωγμές ή αρμούς, να είναι καλά συντηρημένα, να μη βάφονται ή στοκάρονται και να αποθηκεύονται χωριστά από τα υπόλοιπα οικοδομικά υλικά.
Τα ικριώματα πρέπει να επιθεωρούνται:
- πριν την εγκατάσταση κάθε συνεργείου.
- μία φορά την εβδομάδα.
- μετά από κάθε μετατροπή, περίοδο αχρηστίας, κακοκαιρία ή σεισμικές δονήσεις ή μετά από οποιεσδήποτε περιστάσεις που μπορούν να επηρεάσουν την αντοχή ή τη σταθερότητά τους.
Είναι απαραίτητο να συντάσσεται μελέτη από τον επιβλέποντα μηχανικό για:
- την εγκατάσταση ανυψωτικής μηχανής στα ικριώματα.
- την κατασκευή όλων των τύπων σταθερών ικριωμάτων, εκτός από αυτά που έχουν πλάτος δαπέδου 0,60 m.
Η συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση των ξύλινων ικριωμάτων πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό και των μεταλλικών ικριωμάτων σύμφωνα με τις προδιαγραφές του κατασκευαστή, ενώ πρέπει η ύπαρξη λοιπού εξοπλισμού οικοδομικών έργων να μην επηρεάζει την σταθερότητα των ικριωμάτων. Η στήριξή τους στο έδαφος να γίνεται σε στέρεα, σταθερά εδάφη, και να εξασφαλίζονται από οριζόντια μετακίνηση με τη σύνδεσή τους με το μέτωπο εργασίας, ή με άλλη σταθερή κατασκευή ή με άλλο πρόσφορο τρόπο.
Απαγορεύεται η μερική αποσυναρμολόγηση τμημάτων του ικριώματος πριν ολοκληρωθούν οι εργασίες και συνεκτιμάται η απόσταση από τυχόν εναέριους ηλεκτρικούς αγωγούς για ασφαλή εργασία. Ακόμη, οι διαστάσεις και η διάταξη των δαπέδων είναι απαραίτητο να είναι κατάλληλες για τη φύση της εργασίας, προσαρμοσμένες στα φορτία που πρόκειται να φέρουν και να επιτρέπουν την ασφαλή εργασία και κυκλοφορία. Να συναρμολογούνται κατά τρόπο, ώστε τα στοιχεία τους να μη μετακινούνται στις κανονικές συνθήκες χρήσης τους, ενώ μεταξύ των στοιχείων των δαπέδων και των κατακόρυφων μέσων συλλογικής προστασίας έναντι των πτώσεων να μην μένει κανένα επικίνδυνο κενό. Τέλος, τα κινητά ικριώματα πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές ασφάλειας και να χρησιμοποιούνται μόνο επί σταθερών, ανθεκτικών, επίπεδων και ομαλών δαπέδων. Είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούνται τα ειδικά φρένα σταθεροποίησης και το ύψος να είναι μικρότερο του τριπλάσιου του μήκους της μικρότερης πλευράς της βάσης». Ανακεφαλαιώνοντας, τα ικριώματα αποτελούν ένα αναπόσπαστο εργαλείο στον κατασκευαστικό κλάδο, αλλά η ασφαλής τους χρήση απαιτεί συμμόρφωση με αυστηρούς κανόνες και πρότυπα. Η νομοθεσία παρέχει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο για την κατασκευή, τη χρήση και την επιθεώρηση των ικριωμάτων, αλλά η ευθύνη για την ασφάλεια εναπόκειται στους εργοδότες και τους επιβλέποντες μηχανικούς. Η σωστή εκπαίδευση των εργαζομένων, η τακτική συντήρηση των εξαρτημάτων και η τήρηση των προδιαγραφών ασφαλείας είναι κρίσιμα βήματα για την αποφυγή των ατυχημάτων.
