Ecolabel, EPDs και όλες οι πιο σημαντικές «πράσινες» πιστοποιήσεις υλικών και κτιρίων, VOCs και άλλα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη, καθώς και οι καινοτομίες που δίνουν «πράσινο» προφίλ στα δομικά υλικά.
Από τη στιγμή που οι χώρες, σε παγκόσμιο επίπεδο, έστρεψαν την προσοχή τους στην αειφορία και τη βιωσιμότητα, γίνεται όλο και περισσότερη κουβέντα για τα «πράσινα» κτίρια και τα βιώσιμο κτίριο. Όποιον όρο και να χρησιμοποιήσουμε, παρατηρούμε ότι η χρήση «πράσινων» δομικών υλικών και προϊόντων είναι απαραίτητη και αποτελεί μια σημαντική στρατηγική κατά τον σχεδιασμό ενός κτιρίου. Όχι τυχαία, καθώς τα «πράσινα» υλικά συμβάλλουν -μεταξύ άλλων- στον περιορισμό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, στη βελτίωση της υγείας των χρηστών και στη μείωση του κόστους.
Δομικά υλικά και green building rating systems
Ο Νικόλαος Σηφάκης, Χημικός Μηχανικός, MBA, Product Manager της Eurocert, επισημαίνει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα Green Building Rating Systems και τα πιστοποιημένα δομικά υλικά. Όπως μας είπε αναλυτικά, «δεδομένου ότι ο κατασκευαστικός κλάδος είναι υπεύθυνος για πάνω από το 35% της συνολικής παραγωγής αποβλήτων της ΕΕ, η χρήση δομικών υλικών μικρότερου περιβαλλοντικού αποτυπώματος θα μπορούσε να οδηγήσει σε δραστική μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των κτιρίων και των κατασκευών στα οποία ενσωματώνονται. Διεθνώς έχουν καθιερωθεί διάφορα συστήματα πιστοποίησης “Green Building Rating Systems” για βιώσιμες κατασκευές, τα οποία αξιολογούν τα κτίρια χρησιμοποιώντας έναν συγκεκριμένο κατάλογο κριτηρίων ενώ χρησιμοποιούν διαφορετικούς συντελεστές στάθμισης που βασίζονται σε εθνικά πρότυπα και κανονισμούς. Τα πιο γνωστά είναι το βρετανικό BREAM, το αμερικάνικο LEED και το γερμανικό DGNB. Προϋπόθεση των πιστοποιήσεων αυτών είναι ότι όλα τα δομικά υλικά που το απαρτίζουν να είναι πιστοποιημένα με κατάλληλες πιστοποιήσεις, όπως οι επαληθευμένες, από διαπιστευμένο οργανισμό, Περιβαλλοντικές Δηλώσεις Προϊόντων (EPD) και το ευρωπαϊκό πιστοποιητικό Ecolabel».
Η Ιωάννα Μικρού, Marketing & PR Manager της Δαλκαφούκη Οίκος, στέκεται και αυτή στο πώς τα δομικά υλικά συμβάλλουν στην καλύτερη επίδοση κατά την πιστοποίηση LEED. « Ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα συστήματα αξιολόγησης πράσινων κτιρίων είναι το LEED (Leadership in Energy and Environmental Design). Το σύστημα εξετάζει το ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κτιρίων και βοηθάει στη διαχείριση του σχεδιασμού, της κατασκευής, της λειτουργίας και της συντήρησης κτιρίων βάσει των πράσινων πιστοποιήσεων που παρέχει. Το σύστημα διαθέτει 4 διαφορετικά επίπεδα αξιολόγησης. Τα δομικά υλικά συμβάλλουν στην πίστωση μονάδων για την ικανοποίηση της πιστοποίησης», επισημαίνει.
Που βρίσκεται η Ελλάδα ως προς τις πιστοποιήσεις;
Όπως αναφέρθηκε, τα υλικά αυτά προφανώς ακολουθούν συγκεκριμένα πρότυπα και είναι πιστοποιημένα. Δεδομένων και των απαιτήσεων της κυκλικής οικονομίας και της βιωσιμότητας, αλλά και της αυξανόμενης ανησυχίας για την κλιματική αλλαγή και την εξάντληση των πόρων, ο αριθμός και ο τύπος των προτύπων και των πιστοποιήσεων έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Πόσο διαδεδομένη είναι όμως η «κουλτούρα» των «πράσινων» πιστοποιήσεων των δομικών υλικών εδώ; Σύμφωνα με τον κ. Σηφάκη (Eurocert), «δυστυχώς, η χώρα μας βρίσκεται πολύ πίσω στις πιστοποιήσεις αυτού του είδους, τόσο για τα κτίρια καθ’ αυτό όσο και για τα δομικά υλικά που τα απαρτίζουν. Όμως, είναι σαφές ότι αποτελεί πλέον μονόδρομο για τους παραγωγούς δομικών προϊόντων να προσαρμοστούν άμεσα στην νέα αυτή προσέγγιση, με τον σχεδιασμό σύγχρονων και αποδοτικών υλικών τα οποία θα συμβάλλουν σε ένα βιώσιμο μέλλον για την κοινωνία και τον πλανήτη μας».
Τα σημαντικότερα κριτήρια πιστοποίησης
Ποια είναι όμως τα κριτήρια που λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη στις πράσινες πιστοποιήσεις; Κατά τον Κωνσταντίνο Ασλάνη, Δ/ντή Έρευνας – Ανάπτυξης και Τεχνικής Υποστήριξης της Isomat, είναι τα VOCs και το ανθρακικό αποτύπωμα. «Ένα από τα πιο ουσιώδη κριτήρια πιστοποιήσεων που αφορά αποκλειστικά τη χημική σύσταση του προϊόντος είναι η όσο το δυνατόν χαμηλότερη εκπομπή πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs), καθώς μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές για το όζον της ατμόσφαιρας -και κατ’ επέκταση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ένα άλλο κριτήριο με ταχέως αυξανόμενη σημασία είναι το ανθρακικό αποτύπωμα (carbon footprint) που έχει ένα δομικό προϊόν στο φυσικό περιβάλλον κατά τον κύκλο ζωής του, δηλαδή με άλλα λόγια οι ενεργειακοί πόροι που δαπανώνται από τον σχεδιασμό, την παραγωγή και την διακίνηση του προϊόντος, έως την εφαρμογή και λειτουργία του καθώς και την τελική απόρριψη ή ανακύκλωσή του, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του».
Η κα Μικρού (Δαλκαφούκη Οίκος) προκρίνει την ενεργειακή απόδοση, τον κύκλο ζωής του προϊόντος και την αποδοτικότητα του υλικού, ενώ τονίζει και τη σημασία της ποιότητας του εσωτερικού χώρου. «Τα δομικά υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται στις αποκαταστάσεις παλαιών κτισμάτων, ιστορικών κτιρίων και διατηρητέων, χαρακτηρίζονται «πράσινα» όταν είναι συμβατά με τα φυσικά κονιάματα που είχαν χρησιμοποιηθεί στη κατασκευή του υπάρχοντος κτιρίου, όταν η σύσταση του κονιάματος τα επιτρέπει να διαπνέουν, εξασφαλίζοντας την εξυγίανση της τοιχοποιίας και τη διάρκεια ζωής της στο χρόνο. Η εφαρμογή τέτοιων υλικών δεν επιβαρύνει το περιβάλλον λόγω της ελάχιστης επεξεργασίας κατά τη διάρκεια παρασκευής και των μειωμένων εκπομπών VOC. Τα κριτήρια πιστοποίησης αφορούν την ενεργειακή απόδοση, τον κύκλο ζωής του προϊόντος, την αποδοτικότητα του υλικού κ.α. Ενδιαφέρον έχει, τέλος, η μέτρηση της ποιότητας αέρα σε εσωτερικούς χώρους, η οποία εξαρτάται άμεσα από τις εκπομπές VOC των προϊόντων που εφαρμόζονται στο εσωτερικό».
Για την Άννα Δήμα, Δ/ντρια Επικοινωνίας & Marketing της Vechro, «απαραίτητα κριτήρια πιστοποίησης των δομικών υλικών, ώστε να χαρακτηρίζονται φιλικά προς το περιβάλλον, είναι το χαμηλό/μειωμένο ανθρακικό αποτύπωμα σε όλο τον κύκλο ζωής του προϊόντος (carbon footprint), ο περιορισμός της περιεκτικότητας των επικίνδυνων ουσιών (πχ. βαρέα μέταλλα, φορμαλδεΰδη, κ.ά.), η περιεκτικότητα σε πτητικές και ημιπτητικές ενώσεις (VOCs, SVOCs), η αποδοτικότητα του κατά τη χρήση, η αντοχή του στον χρόνο, η χρήση ανακυκλωμένων α’ υλών για την παραγωγή του, η επίδραση του στην ποιότητα του εσωτερικού αέρα, η επίδραση του στο περιβάλλον, η ευκολία ανακύκλωσης του βάση του σχεδιασμού και των επιλεγμένων υλικών στα στάδια παραγωγής, η χρήση πόρων, η συσκευασία κλπ.».
Οι πιστοποιήσεις που ξεχωρίζουν
Όπως αναφέραμε, οι πιστοποιήσεις είναι πολλές. Ο Νικόλαος Μπουλούκος, Δ/ντής της Τεχνικής & Προϊοντικής Δ/νσης της Knauf Γυψοποιία ΑΒΕΕ, ξεχωρίζει το EPD και το HPD. Όπως μας εξηγεί, «είναι γεγονός ότι το “πράσινο” και η βιωσιμότητα “πουλάνε” διεθνώς σε όλους τους τομείς. Ζητούμενο είναι η ενίσχυση της ζήτησης για βιώσιμες κατασκευές και η εξάλειψη της παραπλάνησης μέσω ελέγχων και πιστοποιήσεων από διεθνώς αναγνωρισμένους φορείς. Στην Ελλάδα δε, ο Νέος Αγορανομικός Κώδικας απαγορεύει τη χρήση του όρου «οικολογικό προϊόν» χωρίς επίσημη πιστοποίηση. Δύο είναι οι πιστοποιήσεις που ξεχωρίζουν. Πρώτον, η Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντος ή EPD (Environmental Product Declaration), που αποτελεί Σύστημα Οικολογικής Σήμανσης με τη μορφή αναφοράς και τεκμηριώνει τις επιπτώσεις ενός προϊόντος στο περιβάλλον σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις μετρούνται σύμφωνα με διαφανείς και συγκρίσιμες τυποποιημένες μεθόδους LCA. Δεύτερον, η Υγειονομική Δήλωση Προϊόντος ή HPD (Health Product Declaration). Ουσιαστικά, είναι ένα έγγραφο που γνωστοποιεί τα συστατικά ενός προϊόντος του κατασκευαστικού κλάδου, καθώς και την επικινδυνότητά σχετικά με την υγεία. Τα HPD αναπτύσσονται και αναρτώνται στον ιστότοπο της Health Product Declaration Collaborative®. Το HPD παρέχει μια ενιαία μορφή αναφοράς που γίνεται αποδεκτή ως τεκμηρίωση για την κάλυψη των απαιτήσεων διαφόρων συστημάτων πιστοποίησης, προτύπων και εργαλείων αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένων των LEED™».
Η Άννα Δήμα (Vechro) ξεχωρίζει και αυτή το Ecolabel ως προς τα υλικά, αλλά και το LEED σε ό,τι αφορά τα κτίρια συνολικά. Σύμφωνα με την ίδια, «οι πιστοποιήσεις των «πράσινων» προϊόντων, πέραν της συμβολής τους σε πιο φιλικά προς το περιβάλλον υλικά, εξασφαλίζουν στον καταναλωτή αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με την περιβαλλοντική αξιολόγηση των προϊόντων και αποτελούν μια τεκμηρίωση του γεγονότος ότι οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και οι επιπτώσεις στην υγεία έχουν ελαχιστοποιηθεί. Αφορούν και αντικατοπτρίζουν την ολιστική εικόνα των προϊόντων σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους αναφορικά με την επίπτωση που έχουν ως προς το περιβάλλον. Οι βασικές κατηγορίες «πράσινων» πιστοποιήσεων που ξεχωρίζουν στον κλάδο τη δεδομένη στιγμή είναι η πιστοποίηση κατά Ecolabel (Σύστημα Οικολογικού Σήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης), η πιστοποίηση κατά LEED, ένα πρόγραμμα πιστοποίησης πράσινων κτιρίων με σκοπό την μείωση του ενεργειακού & περιβαλλοντικού αποτυπώματος) και η πιστοποίηση κατά Α+ (Indoor Air Quality Emissions – ποιότητα εσωτερικού αέρα)».
Η Βάσια Καζανή, Regulatory & Sustainability Supervisor της Vitex, στέκεται στο οικολογικό σήμα, το PEF και το EPD. Πιο αναλυτικά, λέει πως « καθώς η τεχνολογία των χρωμάτων εξελίσσεται, ενσωματώνονται πρακτικές που καθιστούν τα χρώματα περισσότερο φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα συνεισφέρουν θετικά στο εντεινόμενο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Το οικολογικό σήμα που υπάρχει στην Ευρώπη από το 1992 διασφαλίζει ότι τα οικολογικά χρώματα περιέχουν λιγότερες επιβλαβείς ουσίες για το περιβάλλον. Πλέον, ένα βήμα παραπέρα σε αυτό που ονομάζουμε βιώσιμες και ολιστικές πρακτικές, έρχεται η αξιολόγηση του Περιβαλλοντικού Αποτυπώματος των χρωμάτων (PEF). Ύστερα από μελέτη ολόκληρου του Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος βάσει Διεθνών Προτύπων, αποτυπώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του στις Περιβαλλοντικές Δηλώσεις, πιο γνωστές ως EPDs, οι οποίες εκτός από ένα πλήρως αναλυτικό κι αξιολογημένο-επαληθευμένο «περιβαλλοντικό προφίλ» μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά την αξιολόγηση και πιστοποίηση των “πράσινων” κτιρίων».
Από την πλευρά του ο Νίκος Τσιτούρας, Μηχανολόγος Μηχανικός, Business Development Manager της Kraft Paints, συνοψίζει τα συστήματα αξιολόγησης και ταξινόμησης υλικών και κτιρίων. Όπως αναφέρει σχετικά, «στον κλάδο έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση τα τελευταία χρόνια στις «πράσινες» πιστοποιήσεις και στην ποσοτικοποιημένη περιβαλλοντική πληροφορία, λόγω κυρίως των ολοένα αυξανόμενων αναγκών περιορισμού του φαινομένου του θερμοκηπίου εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας του περιβάλλοντος, της διαφύλαξης διαθεσιμότητας φυσικών πόρων και της διασφάλισης υγιεινών συνθηκών διαβίωσης εντός των κτηρίων. Διαδεδομένα συστήματα αξιολόγησης και ταξινόμησης δομικών προϊόντων ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά – όπως οι χαμηλές εκπομπές πτητικών ουσιών κ.α., αποτελούν τα: Emicode® της GEV, Indoor Air Comfort® & Indoor Air Comfort Gold® του Eurofins και Ecolabel της Ε.Ε. Επιπροσθέτως, το EPD® είναι μία σύγχρονη κι ολοκληρωμένη δήλωση περιβαλλοντικής επίδρασης ενός προϊόντος, λαμβάνοντας υπόψιν την ανάλυση του κύκλου ζωής του. Ακόμη, ολόκληρες κτιριακές κατασκευές αξιολογούνται, βαθμολογούνται και κατατάσσονται, ως προς τα «πράσινα» χαρακτηριστικά τους, μέσω διαδεδομένων συστημάτων όπως ενδεικτικά: LEED®, BREAM®, WELL® κ.α.».
Η καινοτομία στα «πράσινα» δομικά υλικά
Η καινοτομία χαρακτηρίζει κάθε στάδιο των πιστοποιημένων δομικών υλικών -από την παραγωγή τους μέχρι τα logistics. Όπως αναφέρει ο κ. Ασλάνης (Isomat), «λόγω της σημαντικής επιδείνωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, η ο κλάδος της βιομηχανίας δομικών υλικών και χημικών καλείται να κάνει μια ακόμα πιο δραστική στροφή σε νέες τεχνολογίες, διαδικασίες και πρωτογενείς ύλες με σαφώς πιο φιλικό περιβαλλοντικό προσανατολισμό σε σχέση με τα εδώ και αρκετές δεκαετίες καθιερωμένα. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν η χρήση ανακυκλωμένων υλικών στην τελική σύσταση και συσκευασία των προϊόντων, η στροφή σε συνθετικές πρώτες ύλες χωρίς διαλύτες (solvent free) ή ακόμα και η χρήση φυτικών πρώτων υλών η οποία αν και βρίσκεται ακόμα σε εμβρυικό στάδιο, δείχνει ότι μπορεί να έχει απτά αποτελέσματα τα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, στον κλάδο μας, ιδιαίτερα σημαντικό θέμα, αν και ομολογουμένως πολύ απαιτητικό, είναι ο περιορισμός της χρήσης τσιμέντου στα ποικίλης χρήσης κονιάματα, όσο αυτό είναι εφικτό παραγωγικά και τεχνικά, καθώς το τσιμέντο αποτελεί υλικό και συνδετικό μέσο ιδιαίτερα υψηλής κατανάλωσης παγκοσμίως με ταυτόχρονα υψηλό ενεργειακό αποτύπωμα. Τέλος, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και αυτοματοποιημένων διαδικασιών πολύ χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης στα logistics, στην παραγωγή κ.α. συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη πιο φιλικού περιβαλλοντικού χαρακτήρα για τα δομικά υλικά».
Από την πλευρά του ο κ. Μπουλούκος (Knauf) δηλώνει πως «θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε πολλές καινοτομίες, στεκόμαστε όμως σε κάποιες βασικές πρακτικές που τις διέπουν:
- Συσκευασίες από ανακυκλώσιμα υλικά,
- Μείωση των εκπομπών CO2 κατά τη διάρκεια της παραγωγής και σε όλο τον κύκλο ζωής του προϊόντος,
- Μείωση κατανάλωσης ενέργειας και νερού και αύξηση της χρήσης ΑΠΕ,
- Μείωση αποβλήτων και εκπομπών κατά μήκος της παραγωγής και της συνολικής αλυσίδας εφοδιασμού
- Ανάληψη της φυσικής ευθύνης για την αποκατάσταση των οικοτόπων (χλωρίδα και πανίδα) στα λατομεία εξόρυξης πρώτων υλών».
Η κα Καζανή (Vitex) τονίζει πως «η ελαχιστοποίηση χρήσης βλαβερών ουσιών στα χρώματα συνεισφέρει τόσο στην προστασία του περιβάλλοντος όσο και του ανθρώπου δημιουργώντας ένα ασφαλέστερο κτιριακό περιβάλλον. Επιπλέον, η μείωση των πτητικών οργανικών ενώσεων VOCs δημιουργεί τις προϋποθέσεις να διατίθενται χρώματα τα οποία μπορούν να θεωρηθούν πρακτικά άοσμα, συμβάλλοντας σε ελάχιστες εκπομπές VOC κατά την εφαρμογή τους. Ακόμη, η σωστή επιλογή πρώτων υλών με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, ή ανακυκλωμένα υλικά σε συνδυασμό με τις πιο σύγχρονες τεχνολογικές πρακτικές παραγωγής (χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μηδενικά απόβλητα), διαμορφώνουν τις συνθήκες για τον σχεδιασμό περισσότερο βιώσιμων προϊόντων. Ωστόσο, οι τεχνολογίες χρωμάτων που τα καθιστούν περισσότερο αειφόρα, αφορούν τη διασφάλιση της αντοχής τους στο χρόνο τόσο μέσω της αντοχής στην πλυσιμότητα ή/και την ευκολία καθαρισμού για τα χρώματα εσωτερικού χώρου, όσο και της αντοχής τους στις καιρικές συνθήκες για τα χρώματα εξωτερικών επιφανειών, με αποτέλεσμα να απαιτείται μεγαλύτερος χρόνος για συντήρηση και λιγότερες επαναβαφές».
Τέλος, ο κ. Τσιτούρας ξεχωρίζει (Kraft Paints) την τεχνολογία αντικατάστασης ποσοστού α’ υλών οργανικής προέλευσης από αντίστοιχες που παράγονται με εκμετάλλευση βιομάζας, καθώς και την τεχνολογία αντικατάστασης χρήσης διαλυτών οργανικής προέλευσης με αντίστοιχους φυτικής προέλευσης. «Η περιβαλλοντική κρίση ωθεί στη μετάβαση από μία Γραμμική Οικονομία, όπου αντλούμε, μεταποιούμε, χρησιμοποιούμε και αποθέτουμε, σε μία Κυκλική Οικονομία, όπου η διάρκεια ζωής των προϊόντων επεκτείνεται μέσω της ανακύκλωσης ή μέσω περαιτέρω εναλλακτικής αξιοποίησης. Είναι γεγονός ότι λαμβάνουν χώρα πολύ αξιόλογες καινοτόμες προσπάθειες εκμετάλλευσης της σύγχρονης «πράσινης» τεχνολογίας όσον αφορά τις α’ ύλες που συμμετέχουν στη δημιουργία δομικών προϊόντων. Μία από αυτές είναι η αντικατάσταση ποσοστού α’ υλών οργανικής προέλευσης από αντίστοιχες που παράγονται με εκμετάλλευση βιομάζας. Επίσης, μία άλλη τεχνολογία αφορά την αντικατάσταση χρήσης διαλυτών οργανικής προέλευσης με αντίστοιχους φυτικής προέλευσης, με σκοπό τη δημιουργία προϊόντων σχεδόν μηδενικών πτητικών ενώσεων (Zero VOC)», καταλήγει.