Η νέα Εθνική Πινακοθήκη λαμβάνει επάξια τη θέση που της αναλογεί στον γαλαξία των αντίστοιχων σημαντικών ευρωπαϊκών Πινακοθηκών, επισημαίνει στο Construction η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, τονίζοντας ότι το ανακαινισμένο μνημείο συνθέτει το πιο αισιόδοξο μήνυμα αδιάλειπτης πορείας του έθνους μας προς το μέλλον.
Από πολύ νωρίς εμφανίστηκαν πολλές τεχνικές δυσκολίες. Λίγο αργότερα ενέσκηψε η πανδημία. Παρά τα προβλήματα όμως και τα εμπόδια, η Αθήνα απέκτησε ένα υπερσύγχρονο μουσείο. Πόσο «τυχαία» ήταν η ημερομηνία ολοκλήρωσης των έργων της Εθνικής Πινακοθήκης;
Δεν μπορούμε να μιλάμε για «τυχαία» ημερομηνία ολοκλήρωσης μιας προσπάθειας, η οποία ξεκίνησε πριν, τουλάχιστον, 12 χρόνια. Η απόδοση του νέου κτιρίου την 24η Μαρτίου 2021 ασφαλώς και δεν ήταν σύμπτωση. Συμβολίζει τη νέα, σύγχρονη Ελλάδα, αυτήν της εξωστρέφειας και του Πολιτισμού. Σηματοδοτεί μια σημαντική στιγμή για την ελληνική τέχνη και την προβολή της σε διεθνές επίπεδο.
Οι συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης συμβαδίζουν με την ιστορία του ελληνικού κράτους. Εξελίχθηκαν, παράλληλα, με τη νεότερη ιστορία μας. Είναι το μήνυμα εξωστρέφειας της χώρας, μέσα από την ιστορία της ελληνικής Τέχνης. Ταυτόχρονα, είναι μήνυμα αισιοδοξίας, καθώς το σημαντικό αυτό έργο ολοκληρώθηκε, με ταχύτατους ρυθμούς, ακριβώς μέσα στην περίοδο της πανδημίας, μια περίοδο μεγάλων και πολλαπλών προκλήσεων. Η Εθνική Πινακοθήκη σήμερα εισέρχεται σε μια νέα, δυναμική εποχή. Η Αθήνα αποκτά ένα υπερσύγχρονο μουσείο εφάμιλλο των μεγάλων μουσειακών υποδομών, διεθνώς.
Ποια είναι τα νέα χαρακτηριστικά της Εθνικής Πινακοθήκης;
Η Εθνική Πινακοθήκη απέκτησε πλέον τα χαρακτηριστικά που αρμόζουν σε φορείς αυτής της εθνικής και διεθνούς εμβέλειας. Είναι ένα κτίριο σύγχρονης υψηλής αισθητικής αντίληψης, που το υποστηρίζουν τα πλέον σύγχρονα συστήματα λειτουργίας για τις εγκαταστάσεις κλιματισμού, πυρόσβεσης, ασφάλειας, φωτισμού και προηγμένων ψηφιακών δυνατοτήτων. Το παλιό κτίριο του μοντερνισμού έχει πλέον τη μορφή ενός υπερσύγχρονου μουσείου. Διαθέτει ένα μεγάλο αμφιθέατρο, ψηφιακές υποδομές και φυσικά τον τεράστιο πλούτο των συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης. Οι χώροι υπερδιπλασιάζονται και οι Συλλογές αναδεικνύονται. Το μουσείο αποκτά αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, σχεδόν 2.000 τ.μ., που θα επιτρέψει την ανάπτυξη ενός φιλόδοξου εκθεσιακού προγράμματος. Η θέα προς το αστικό περιβάλλον της Αθήνας και οι ανάσες φυσικού τοπίου εξωτερικά προσδίδουν τον απαραίτητο αέρα νεωτερισμού.
Ποιος ήταν ο στόχος της ανακαίνισης;
Στη μακρά και δημιουργική παρουσία της Εθνικής Πινακοθήκης στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της σύγχρονης Ελλάδας έγινε αρκετά νωρίς αντιληπτό ότι για αυτή την κιβωτό του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού το βασικό πρόβλημα ήταν η ανεπάρκεια χώρων. Επομένως, η δημιουργία των απαραίτητων χώρων, εκθεσιακών και υποστηρικτικών (αποθήκες, εργαστήρια συντήρησης, γραφεία, πωλητήρια, εστιατόρια κ.λπ.), ήταν ο κύριος στόχος, τον οποίο έπρεπε να υποστηρίξουν οι τεχνικές υποδομές. Η Εθνική Πινακοθήκη διαθέτει πλέον χώρους και υποδομές, ώστε λαμβάνει επάξια τη θέση που της αναλογεί στον γαλαξία των αντίστοιχων σημαντικών ευρωπαϊκών Πινακοθηκών.
Μιλήστε μας για τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίσατε και πώς τα ξεπεράσατε.
Είναι προφανές ότι τα τεχνικά προβλήματα, όταν πρόκειται για επέκταση-ανακαίνιση ενός υπάρχοντος κτιρίου αυτού του μεγέθους και αυτού του προορισμού, δεν είναι πάντα δυνατόν να προβλεφθούν. Πολύ νωρίς (2013) εμφανίστηκε το πρόβλημα της στάθμης των υδάτων. Η Πινακοθήκη χτίστηκε δίπλα στον Ιλισσό. Τα τελικά υδρογεωλογικά δεδομένα οδήγησαν σε τροποποίηση της στεγανολεκάνης των υπογείων. Τον Ιανουάριο του 2015 παραδώσαμε στην τότε κυβέρνηση ένα έργο εντελώς καθαρό από προβλήματα και με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση. Παρ’ όλα ταύτα, από το 2015 έως το 2019 έγιναν πολύ λίγα πράγματα, διότι δεν υπήρχε συντονισμός στο εργοτάξιο.
Αυτό ήταν ένα θέμα που το αντιμετωπίσαμε και το επιλύσαμε από τον Ιούλιο 2019. Ένα άλλο σοβαρό θέμα ήταν η διέλευση αγωγών ομβρίων της πόλης μέσα από το οικόπεδο της Πινακοθήκης, που ήταν αδύνατο να μετακινηθούν. Και γι’ αυτό βρέθηκε λύση. Τα όποια τεχνικά θέματα αντιμετωπίστηκαν με την εμπειρία και την ψυχραιμία των κατασκευαστών, αλλά και των επιβλεπόντων των έργων, των μηχανικών-συνεργατών της Πινακοθήκης, των στελεχών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουμε την, καταλυτικής σημασίας, υποστήριξη των χορηγών, με κορυφαίο το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που προσέφερε 13 εκατ. ευρώ. Η γενναιοδωρία τους συνέβαλε στην έγκαιρη αντιμετώπιση και επίλυση ποικίλων προβλημάτων.
Βεβαίως, από τον Μάρτιο 2020, στα όποια προβλήματα, προσετέθη η πανδημία και τα αναγκαία για την αντιμετώπισή της μέτρα. Υπήρξαν δύο ειδών καθυστερήσεις που μας τρόμαξαν, λόγω κορονοϊού. Η μία που αφορούσε στο προσωπικό επειδή έπρεπε να δουλεύει με λιγότερο αριθμό εργαζομένων. Και η δεύτερη και σημαντικότερη, επειδή έκλεισαν τα εργοστάσια στο εξωτερικό -Γερμανία, Αγγλία, Ιταλία, Κίνα- από τα οποία έπρεπε να προμηθευτούμε υλικά. Επίσης, υπήρχε καθυστέρηση και στις εισαγωγές, διότι και τα τελωνεία δούλευαν με λιγότερο προσωπικό. Ιδιαίτερα, ότι δεν είχαμε τη δυνατότητα να πιέσουμε για τις εξαγωγές των υλικών που είχαν παραγγελθεί στις άλλες χώρες. Αν και οι δυσκολίες αυτές επέφεραν αντικειμενική καθυστέρηση, καταφέραμε, με πολλή δουλειά, στιβαρό συντονισμό και αυστηρή τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, να αποδώσουμε το έργο ακριβώς στην ημερομηνία που προγραμματίσαμε από τον Αύγουστο 2019.
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα κύρια αρχιτεκτονικά και μουσειολογικά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν το έργο;
Το κύριο αρχιτεκτονικό γνώρισμα του έργου είναι η γυάλινη πρόσοψη με τη διαφαινόμενη εσωτερική πορεία της ράμπας, από όροφο σε όροφο. Η διαφάνεια είναι το καινούργιο στοιχείο που χαρακτηρίζει το έργο. Ο επισκέπτης έχει την εμπειρία της συνομιλίας με την πόλη. Μουσειολογικά πρέπει να επισημανθεί ο υπερδιπλασιασμός των έργων που τώρα εκτίθενται σε σχέση με την παλαιά μορφή της Πινακοθήκης. Ο χώρος επιτρέπει την άνετη έκθεση των έργων, ενώ ο εξαιρετικός και ευρηματικός φωτισμός συνάδει όχι μόνον στην ανάδειξη των έργων, αλλά και σε νέες αναγνώσεις. Πιστεύω ότι οι Έλληνες δημιουργοί είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές της εικόνας της χώρας. Το έργο τους, στο νέο, απολύτως σύγχρονο συγκρότημα της Εθνικής Πινακοθήκης, αναδεικνύεται με τον προσφορότερο τρόπο, ενώ καθίσταται προσβάσιμο σε όλους.
Πόσο δύσκολο ήταν να εφαρμοσθούν σύγχρονες αρχιτεκτονικές τάσεις σε υφιστάμενο κτίριο;
Το παλαιό κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης, κηρυγμένο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, σήμερα είναι ένα υπερσύγχρονο μουσείο. Ο διάλογος του με την Αθήνα, με το αττικό φως, με τα χρώματα του τοπίου, παραδίδουν μία νέα άποψη για το πώς αντιλαμβανόμεθα την Πινακοθήκη στον αστικό ιστό της πρωτεύουσας. Το παλαιό κτίριο έχει τις αρετές των δημιουργημάτων της εποχής του. Δηλαδή, την απλότητα της σύνθεσης και τη στιβαρότητα της κατασκευής. Χάρη σε αυτό μπόρεσε να δεχθεί και να απορροφήσει τις σύγχρονες αισθητικές και τεχνικές προσεγγίσεις.
Πώς οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις που έγιναν συμβάλλουν στην αρτιότερη προβολή των εκθεμάτων;
Τα καινούργια πανέλα ανάρτησης των πινάκων, όπως αυτά προβλέφθηκαν στη μουσειογραφική μελέτη, δημιουργούν ένα τελείως νέο περιβάλλον υποστηριζόμενο με τον κατάλληλο φωτισμό. Επίσης, οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις αφορούν και στις ρυθμίσεις των ροών των επισκεπτών, γεγονός πολύ σημαντικό για ένα μεγάλο και αγαπητό μουσείο, όπως η Εθνική Πινακοθήκη.
Η νέα αρχιτεκτονική έκφραση του κτιρίου πείθει τον επισκέπτη να γίνει τακτικός κοινωνός του χώρου και της συλλογής;
Πιστεύω πως ναι. Η Εθνική Πινακοθήκη είναι το θησαυροφυλάκιο της ελληνικής τέχνης του 19ου και του 20ού αιώνα, άρρηκτα δεμένης με την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας και τις προσδοκίες του ελληνικού κράτους από το 1830.
Στα έργα των μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων αναγνωρίζουμε την επίδραση των ευρωπαϊκών καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής τους, τα οποία οι Έλληνες δημιουργοί σπούδασαν και αφομοίωσαν, και εν τέλει απέδωσαν με τον δικό τους αμαγαλματικό τρόπο, με εμφανείς τις ρίζες της ελληνικότητας τους. Οι Συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης αποτελούν δίαυλο πολιτιστικού διαλόγου και πολύτιμη παρακαταθήκη της ιστορικής συνέχειας του Έθνους μας.
Πέραν αυτών όμως, το εστιατόριο στον 3ο όροφο, με την εξαιρετική θέα προς την Ακρόπολη και τον Πειραιά, όπως και οι πιο διακριτικές παρόμοιες εγκαταστάσεις στο ισόγειο, σε επαφή με τον κήπο και το υδάτινο στοιχείο που παραπέμπει στον Ιλισσό, είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσουν το νέο ενδιαφέρον σημείο συνάντησης στο κέντρο της Αθήνας.
Πώς αρχιτεκτονική και μουσειολογία της Πινακοθήκης θα δράσουν ως «καταλύτες αγωγής» της νέας γενιάς;
Η Πινακοθήκη είναι η κιβωτός της τέχνης που συνδέεται με το νέο ελληνικό κράτος, από το 1830 και μετά. Η πλούσια συλλογή της Πινακοθήκης που εκτίθεται, υπενθυμίζει τη σημασία της προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ταυτόχρονα αποτελεί ένα δίαυλο πολιτιστικού διαλόγου και εχέγγυο για την ιστορική συνέχεια του ελληνικού Έθνους. Η συλλογική, πολιτιστική μνήμη των Ελλήνων, όπως αυτή αποτυπώνεται στην κιβωτό της Πινακοθήκης, συνθέτει το πιο αισιόδοξο μήνυμα αδιάλειπτης πορείας προς το μέλλον.