Η διαχείριση των ΑΕΚΚ είναι απαραίτητη για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας, παρά τις προκλήσεις που εξακολουθούν να υπάρχουν στην Ελλάδα.
Η διαχείριση των Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση της βιωσιμότητας. Τα ΑΕΚΚ, τα οποία περιλαμβάνουν υλικά όπως σκυρόδεμα, τούβλα και ξύλο, παράγονται σε μεγάλες ποσότητες και αν δεν γίνει ορθά η διαχείρισή τους, μπορούν να αποτελέσουν ρύπους για το περιβάλλον. Μία άρτια στρατηγική αξιοποίησης των ΑΕΚΚ μπορεί να ενισχύσει την ανακύκλωση και την κυκλική οικονομία, ενώ παράλληλα δημιουργεί οικονομικές ευκαιρίες, περιορίζοντας την σπατάλη των φυσικών πόρων. Στο αφιέρωμα που ακολουθεί, μεταξύ άλλων, θα εξετάσουμε πώς η διαχείριση των ΑΕΚΚ μπορεί να συμβάλλει στη βιωσιμότητα του κατασκευαστικού κλάδου, ενώ θα αναφερθούμε στις σχετικές προκλήσεις που συναντώνται στη χώρα μας.
Διαχείριση των ΑΕΚΚ και βιωσιμότητα
Η διαχείριση των ΑΕΚΚ αποτελεί κρίσιμη διαδικασία, η οποία ορίζεται θεσμικά, διότι αυτά τα υλικά μπορούν να καταλήξουν σε παράνομες χωματερές, προκαλώντας περιβαλλοντική ρύπανση και υποβάθμιση της ποιότητας του εδάφους και των υδάτων. Αποτελεί βασική συνθήκη, ώστε ο κατασκευαστικός κλάδος να καταστεί πιο φιλικός προς το περιβάλλον και να αλλάξει το αρνητικό του οικολογικό πρόσημο.
«Ο όρος βιωσιμότητα στον κατασκευαστικό κλάδο εστιάζει κυρίως στη δόμηση με εφαρμογή αειφόρων πρακτικών και χρήση νέων εξελιγμένων υλικών, η οποία οδηγεί στη μετάβαση προς κλιματικά ουδέτερα κτίρια με ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα στον κύκλο ζωής τους, που παρέχουν ωστόσο μέγιστη άνεση και λειτουργικότητα στον χρήστη με το μικρότερο δυνατό κόστος.
Όταν λοιπόν επιδιώκουμε μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον δεν είναι δυνατόν να απουσιάζει από τον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό των εργασιών κατασκευής η ορθολογική διαχείριση των παραγόμενων ΑΕΚΚ, τα οποία μπορούν να ανακυκλωθούν και να αξιοποιηθούν σχεδόν ολοκληρωτικά» αναφέρει ο Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος, Αντιπρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της ΑΝΑΕΚΚ ΑΕ και προσθέτει πως «τα εν λόγω απόβλητα εφαρμόζοντας καλές πρακτικές διαχείρισης κατά την κατεδάφιση και κατασκευή, οι οποίες άλλωστε ενθαρρύνονται και από τη σχετική νομοθεσία, μπορούν μέσω του διαχωρισμού στην πηγή και της προσεκτικής συλλογής τους να περιορίσουν τον όγκο τους και να βελτιώσουν τη διακίνησή τους, παρέχοντας τη δυνατότητα παραγωγής ποιοτικών δευτερογενών υλικών.
Επίσης η πρακτική της επιλεκτικής κατεδάφισης ενισχύει την επαναχρησιμοποίηση των υλικών, αλλά και την μείωση των προσκομιζόμενων ποσοτήτων σε μονάδες επεξεργασίας.
Τέτοιες διαδικασίες έχουν ως βασικό στόχο να περιορίσουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κατασκευών και να ενισχύσουν την κυκλική οικονομία».
«Η συμβολή της διαχείρισης αποβλήτων (ΑΕΚΚ) στην βιωσιμότητα των κατασκευών επιτυγχάνεται αρχικά με την επεξεργασία των υλικών και την επαναχρησιμοποίησή τους σε νέα έργα κατασκευής, καθώς και ως εναλλακτική πρώτη ύλη για την παραγωγή τσιμέντου, μειώνοντας την ανάγκη χρήσης νέων πρώτων υλών και εξοικονομώντας φυσικούς πόρους.
Παράλληλα επιτυγχάνεται μείωση εκπομπών CO₂ και απαιτείται λιγότερη ενέργεια για την παραγωγή τσιμέντου λόγω της χρήσης των ανακυκλωμένων ΑΕΚΚ. Η διαχείριση των ΑΕΚΚ προωθεί τις αρχές της πράσινης δόμησης, καθώς η χρήση ανακυκλωμένων υλικών στα κατασκευαστικά έργα βελτιώνει την απόδοση των κτιρίων, ενισχύοντας την περιβαλλοντική συνείδηση όλων των εμπλεκόμενων.
Τέλος μία σημαντική παράμετρος για την βιωσιμότητα των κατασκευών με την διαχείριση των ΑΕΚΚ είναι και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε έναν διαρκώς αναπτυσσόμενο χώρο που στοχεύει τόσο στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στην ενίσχυση της οικονομίας, μειώνοντας την ανεργία» επισημαίνει ο Βασίλης Κατερέλος, Διευθυντής Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ομίλου Ηρακλή και Διαχειριστής της ΠΕΔΜΕΔΕ ECO.
Η αναγκαιότητα της κυκλικής οικονομίας
Επί του θέματος ο Ηλίας Δημητριάδης, Μηχανικός Διαχείρισης Αποβλήτων, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και Διευθύνων Σύμβουλος της ΑΝΑΚΕΜ Α.Ε. εξηγεί πως «πετώντας αδρανή υλικά, τα οποία ανακυκλώνονται σε μεγάλο ποσοστό, πετάει κανείς πολύτιμες πρώτες ύλες, χρήσιμες για τον κατασκευαστικό κλάδο και κρίσιμες για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και των ενεργειακών πόρων. Ένας τρόπος μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος μιας κατασκευής είναι η μερική αντικατάσταση των συμβατικών υλικών από Απόβλητα Εκσκαφών Κατασκευών & Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ). Παρατείνει τον κύκλο ζωής των υλικών και συμβάλει στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος μιας κατασκευής. Η ΑΝΑΚΕΜ προωθεί την κυκλική οικονομία, όχι μόνο ως το μοναδικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης για τη βιωσιμότητα του πλανήτη, αλλά και ως ένα άυλο περιουσιακό στοιχείο για τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις. Χρειάζεται να μπούμε σε έναν δρόμο ιχνηλασιμότητας και κυκλικής οικονομίας, όπου το κάθε υλικό αποδίδει όλη την αξία του, χωρίς σπατάλη και χωρίς περαιτέρω εκπομπή ρύπων».
«Η ανακύκλωση των ΑΕΚΚ είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία για την διαφύλαξη των φυσικών πόρων. Με την χρήση δευτερογενών υλικών στην δόμηση επιτυγχάνεται η εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας. Παράλληλα δεδομένου ότι στην διαδικασία της διαχείρισης των ΑΕΚΚ πραγματοποιείται διαχωρισμός των επικίνδυνων υλικών, αμίαντος κλπ, υλικά πολύ διαδεδομένα στις παλαιότερες κατασκευές, επιτυγχάνεται η παραγωγή πιστοποιημένων οικολογικά υλικών. Αυτή η διαδικασία διαχείρισης συνεπώς εξασφαλίζει καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα, καλύτερη ποιότητα ζωής και βιωσιμότητα στις πόλεις του μέλλοντος» σημειώνει ο Δημήτρης Κιούκης, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της ΣΣΕΔ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΑΕ.
Προκλήσεις και εμπόδια που δυσχεραίνουν το έργο
Παρά τα πολλαπλά οφέλη που προσφέρει η διαχείριση των ΑΕΚΚ, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις που δυσχεραίνουν την εφαρμογή της. Σε πολλές περιοχές παρατηρείται έλλειψη κατάλληλων υποδομών για τη συλλογή, επεξεργασία και ανακύκλωση των αποβλήτων, γεγονός που περιορίζει τις δυνατότητες διαχείρισης. Επιπλέον, η παράνομη απόθεση ΑΕΚΚ σε ανεπίσημες χωματερές εξακολουθεί να αποτελεί συχνό φαινόμενο, κυρίως σε αγροτικές περιοχές, με σοβαρές συνέπειες για το περιβάλλον. Η ελλιπής επιβολή της νομοθεσίας αποτελεί επίσης ένα κρίσιμο ζήτημα, καθώς, παρά την ύπαρξη θεσμικού πλαισίου, η επιτήρηση και οι έλεγχοι παραμένουν ανεπαρκείς. Παράλληλα, η χαμηλή ευαισθητοποίηση των πολιτών και των επαγγελματιών του κατασκευαστικού κλάδου μειώνει τις πιθανότητες να υιοθετηθούν πρακτικές ανακύκλωσης. Τέλος, το υψηλό κόστος που απαιτείται για τη μεταφορά και την επεξεργασία των ΑΕΚΚ λειτουργεί αποτρεπτικά για πολλούς, περιορίζοντας τις δυνατότητες σωστής διαχείρισης.
«Στην ΑΝΑΕΚΚ, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι οι κύριες παθογένειες στη διαχείριση αποβλήτων εστιάζονται στην ελλιπή ενημέρωση, αλλά και στον έλεγχο των συμβαλλόμενων με οποιαδήποτε κατασκευαστική εργασία, καθώς και στον εξορθολογισμό των Σχεδίων Διαχείρισης Αποβλήτων (ΣΔΑ). Η απουσία ενημέρωσης και ελέγχου έχει ως απόρροια την ανεξέλεγκτη απόρριψη των αποβλήτων σε σημεία που δημιουργούν τόσο ρύπανση, όσο και υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Όσον αφορά τα ΣΔΑ, με την ορθή συμπλήρωσή τους εξασφαλίζεται η δυνατότητα ελέγχου των αποβλήτων που θα παραχθούν από το εκάστοτε έργο και θα οδηγηθούν προς ανακύκλωση, εξαλείφοντας τα φαινόμενα παράνομης εναπόθεσης» τονίζει ο Κ. Αγγελόπουλος.
Με τη σειρά του ο Β. Κατερέλος δηλώνει ότι «ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην εφαρμογή ενός βιώσιμου συστήματος διαχείρισης αποβλήτων είναι η έλλειψη επαρκούς νομοθετικής εφαρμογής και ελέγχου, που οδηγεί σε παρατυπίες. Επιπλέον, η περιορισμένη ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των εμπλεκόμενων φορέων, είτε πρόκειται για τους τοπικούς φορείς είτε για το κοινωνικό σύνολο γενικά δυσχεραίνει την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών. Ενώ σταδιακά οργανώνεται το σύστημα με υποδομές, όπως δίκτυα συλλογής και μονάδες επεξεργασίας, διαπιστώνουμε ότι χρειάζεται ακόμη μεγάλη προσπάθεια για να φτάσουμε σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Παράλληλα, ένα σημαντικό ζήτημα είναι η περιορισμένη ζήτηση για επαναχρησιμοποιούμενα υλικά λόγω κόστους πιστοποίησής τους και ένταξης των προδιαγραφών τους στα περιγραφόμενα και προτεινόμενα υλικά στις συμβάσεις δημοσίων έργων για παράδειγμα».
Αισιοδοξία για το μέλλον
Η Ελλάδα έχει σημειώσει πρόοδο στη διαχείριση των ΑΕΚΚ τα τελευταία χρόνια, αλλά εξακολουθεί να υπολείπεται των ευρωπαϊκών στόχων. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έως το 2020, το 70% των ΑΕΚΚ έπρεπε να ανακυκλώνεται ή να επαναχρησιμοποιείται, ωστόσο στη χώρα μας το ποσοστό αυτό παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Βέβαια, το μέλλον φαίνεται ιδιαίτερα αισιόδοξο και ελπιδοφόρο, καθώς υλοποιούνται σταδιακά περισσότερες υποδομές και όλο και μεγαλύτερη μερίδα του κατασκευαστικού κόσμου ευαισθητοποιείται σχετικά.
Χαρακτηριστικά ο Κ. Αγγελόπουλος αναφέρει ότι «η κατασκευαστική δραστηριότητα το τελευταίο διάστημα παρουσιάζει ανοδική πορεία και ταυτόχρονα αυξάνονται οι ποσότητες των ΑΕΚΚ που οδηγούνται προς ανακύκλωση και αξιοποίηση. Παρόλο που η απαρχή για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ έγινε σε περίοδο όπου ο κατασκευαστικός κλάδος ήταν “μουδιασμένος”, λόγω της βαθιάς οικονομικής κρίσης που ταλαιπώρησε τη χώρα και καθυστέρησε η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας, είμαστε σε θέση να σημειώσουμε ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα και η κατάσταση έχει βελτιωθεί αισθητά. Επίσης, σχεδόν σε ολόκληρη τη χώρα, υπάρχουν εγκεκριμένες Μονάδες Επεξεργασίας, όπως χαρακτηριστικά μπορείτε να διαπιστώσετε μέσα και από το δίκτυο των συνεργατών της ΑΝΑΕΚΚ που συνεχώς αυξάνεται και επεκτείνεται».
«Η διαχείριση οικοδομικών αποβλήτων στην Ελλάδα έχει σημειώσει αρκετή πρόοδο. Ενώ το νομοθετικό πλαίσιο υπάρχει και λειτουργεί και οι μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων διαρκώς αυξάνονται, αναπτύσσονται και εξελίσσονται, χρειάζεται μία βασική παράμετρος για την βελτίωση της κατάστασης που δεν είναι άλλη από την ευαισθητοποίηση των εμπλεκομένων, αλλά και του κοινού γενικότερα σε όλη την διαδικασία. Η ΠΕΔΜΕΔΕ ECO σε συνεργασία με φορείς φροντίζει να βρίσκει κατάλληλους χώρους για την εναπόθεση των αποβλήτων εκσκαφής προς την αποκατάσταση εξοφλημένων λατομικών χώρων. Επίσης, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων οδηγούνται σε συνεργαζόμενες μονάδες ανακύκλωσης προκειμένου να επεξεργαστούν περαιτέρω και να επαναχρησιμοποιηθούν στην παραγωγή τσιμέντου, σκυροδέματος αλλά και ως υλικά επιχώσεων, οδοποιίας και άλλες χρήσεις. Τέλος, καθώς η ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό ζήτημα, επιβαρύνοντας το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής, η ΠΕΔΜΕΔΕ ECO προωθεί δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τόσο για την διαχείρισή τους όσο και για την επαναχρησιμοποίηση ανακυκλωμένων υλικών, καθώς η καλλιέργεια κουλτούρας ανακύκλωσης, είναι το βασικό συστατικό για την βιωσιμότητα του κλάδου και την κυκλική οικονομία στη χώρα μας» υπογραμμίζει ο Β. Κατερέλος.
Ανακεφαλαιώνοντας, η διαχείριση των ΑΕΚΚ αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση της βιωσιμότητας. Αν και η Ελλάδα έχει σημειώσει πρόοδο τα τελευταία χρόνια, η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας και η ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών παραμένουν προκλήσεις, με την παράνομη απόθεση αποβλήτων και τη χαμηλή ευαισθητοποίηση να δυσχεραίνουν τη διαδικασία. Ωστόσο, η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση των ΑΕΚΚ προάγουν την κυκλική οικονομία, μειώνουν τη χρήση νέων πρώτων υλών και περιορίζουν τις εκπομπές άνθρακα. Η εφαρμογή καλών πρακτικών, όπως η επιλεκτική κατεδάφιση, ενισχύει την επαναχρησιμοποίηση υλικών και δημιουργεί νέες οικονομικές ευκαιρίες, ενώ συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος.
Αν και υπάρχουν εμπόδια, όπως το υψηλό κόστος μεταφοράς και επεξεργασίας, το μέλλον φαίνεται ελπιδοφόρο, με τις υποδομές να βελτιώνονται και τον κατασκευαστικό κλάδο να ευαισθητοποιείται ολοένα και περισσότερο, ανοίγοντας διάπλατα τον δρόμο για την ανάπτυξη της βιωσιμότητας και της κυκλικής οικονομίας στη χώρα μας.