Οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας γίνεται από-με-για τους ανθρώπους. Αυτή είναι η ουσία και ο σκοπός της κάθε τεχνολογίας, της κάθε καινοτομίας, της κάθε επινόησης. Αυτή είναι η ιστορία των τεχνολογικών εξελίξεων/επαναστάσεων.

Σήμερα βρισκόμαστε σε οριακό σημείο. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη εξέλιξη, σε δύο αιώνες μόνο, έχουμε κληθεί να αφομοιώσουμε, εφαρμόσουμε, αξιοποιήσουμε τέσσερις τεχνολογικές επαναστάσεις. Ο πιο πιεστικός αντίπαλος σε όλα είναι πλέον ο χρόνος. Θα τα καταφέρουμε, όπως πάντοτε στην ιστορία, αλλά πρέπει να ετοιμαστούμε άμεσα και κατάλληλα. Ο χρόνος είναι φυσικό μέγεθος, δεν αντιμετωπίζεται με προχειρότητες.

Τα πεδία που θα καθορίσουν το αποτέλεσμα της «μάχης», ειδικά στον χώρο των Κατασκευών-Υποδομών είναι 5: Η παιδεία/εκπαίδευση/κατάρτιση στελεχών/προσωπικού. Τα νέα Υλικά. Η “βιωσιμότητα” νέων επενδύσεων. Η προσαρμογή κανονισμών/νομοθετικού πλαισίου. Ο συντονισμός του οικοσυστήματος του κλάδου. Να τα δούμε αναλυτικά.

Ο κινητήριος μοχλός
Ο ανθρώπινος παράγοντας ήταν, είναι και θα είναι, εντονότερα στον μετασχηματισμό αυτό, ο καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας. Δεν είναι απλά θέμα εξοικείωσης με νέες τεχνολογίες και υλικά. Είναι θέμα αλλαγής νοοτροπίας.

Η προσαρμοστικότητα σε νέα δεδομένα, νέο περιβάλλον, νέο τοπίο (και μάλιστα με εντεινόμενους ρυθμούς) στην κάθε αγορά είναι πρωταρχικά θέμα ανθρώπινου χαρακτήρα και χαρακτηριστικών. Το μεγαλείο μας είναι η ανθρώπινη διαφορετικότητα, όμως με τις αυξανόμενες απαιτήσεις «ομοιογενών ομάδων», πώς θα καταφέρουμε να φτάσουμε (και σε πόσο χρόνο) σε κοινές (κατά το δυνατόν) αντιλήψεις-προσεγγίσεις-συμπεριφορές, ώστε να γίνει πράξη ο μετασχηματισμός;

Μετασχηματισμός «διά της βίας» δεν είναι εφικτός. Χρειάζεται αποδοχή, συναίνεση, θετική στάση από πλευράς ανθρώπων. Ας θυμηθούμε τη μετάβαση από τη χειρόγραφη λογιστική στη μηχανογραφημένη, την εγκατάσταση του SAP, των CRM και τόσων άλλων ERP συστημάτων στον τρόπο λειτουργίας των εταιρειών. Η προσπάθεια τώρα θα είναι πολλαπλάσια, αφενός διότι οι ταχύτητες μετασχηματισμού θα είναι μεγαλύτερες, αφετέρου η εξοικείωση με τη ρομποτική, τις remote λειτουργίες, την εξάπλωση της τεχνητής νοημοσύνης, απαιτεί πιο δομικές αλλαγές.
Το τελικό αποτέλεσμα, βέβαια, θα είναι ασφαλώς υπέρ των έργων, των κατασκευών-υποδομών, των επιχειρήσεων, των τεχνικών εταιρειών, των ανθρώπων τους, των πελατών τους, των χρηστών τους. Το ζήτημα είναι η μεθοδικότητα και η επάρκεια με την οποία θα κινηθούμε.

Οι διευθύνσεις-τμήματα ανθρώπινου κεφαλαίου (δυναμικού) θα έχουν τη τιμητική τους, όπως και οι αντίστοιχες εταιρείες συμβούλων.

Μείζον ερώτημα: θα συμβαδίσει σε αυτή την προσπάθεια και ο δημόσιος τομέας; Ή θα δημιουργήσουμε μια κατασκευαστική αγορά δύο ταχυτήτων, που προφανώς θα «φρακάρει», με δυσάρεστες συνέπειες μη ανατάξιμες;

Η πρόοδος της τεχνολογίας
Η νανοτεχνολογία αλλάζει τα πάντα στον χώρο των υλικών. Σε συνδυασμό με τις τεχνολογίες 3D, το τοπίο σε μερικά χρόνια θα είναι δραματικά διαφορετικό. Από τις χρησιμοποιούμενες πρώτες ύλες, έως τα δομικά και οικοδομικά υλικά. Συνακόλουθα, οι εξοπλισμοί, οι εγκαταστάσεις, οι συντηρήσεις, θα βασίζονται σε εντελώς νέους σχεδιασμούς, λειτουργίες, μεθόδους.
Η εφαρμογή της φιλοσοφίας της κυκλικής οικονομίας στους τομείς αυτούς θα είναι καταλυτική. Η μετάβαση από την απλή ανακύκλωση, που τελευταία εφαρμόσαμε, στην «επανάχρηση» και την «αύξηση της παραγωγικότητας των πόρων», θα επιφέρει ανατροπές, όχι απλά αλλαγές. Στον σχεδιασμό/παραγωγή, στην εφαρμογή/τοποθέτηση, στην αναβάθμιση/αλλαγή κάθε υλικού μεμονωμένα αλλά και ως «σύστημα υλικών».

Το μεγάλο ζητούμενο στο πεδίο αυτό είναι οι υφιστάμενες κατασκευές-υποδομές. Η τεχνική «απαξίωσή» τους θα έχει ως αποτέλεσμα αλυσιδωτές επιπτώσεις στη διαμόρφωση αξιών/τιμών στην κτηματαγορά. Το Facility management και οι επισκευές/ανακαινίσεις θα έχουν στο πεδίο αυτό την τιμητική τους. Πεδίον δόξης λαμπρόν! Με την προϋπόθεση πως θα έχουν εξασφαλίσει την επάρκεια του προσωπικού τους και στα νέα υλικά και στις νέες τεχνολογίες.

Βιώσιμες επενδύσεις
Με δεδομένα τα δύο προηγούμενα πεδία, είναι προφανές πως αυτό που τίθεται εντελώς «εν αμφιβόλω» είναι η βιωσιμότητα νέων επενδύσεων. Τόσο από πλευράς επιχειρήσεων, όσο και του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.

Όταν ο «χρόνος-κύκλος ζωής» μιας νέας παραγωγικής μονάδας, ή ενός έργου είναι απροσδιόριστος πλέον (περιθωριοποίηση από νέες τεχνολογίες), πώς θα υπολογίζεται η αποδοτικότητα, ο χρόνος αποπληρωμής μιας επένδυσης; Στον χώρο των κατασκευών-υποδομών τα ποσά των επενδύσεων είναι σημαντικά, άρα και το πεδίο αυτό φλέγον. Ποιοι θα μπορέσουν να προσεγγίσουν το θέμα κατά το δυνατόν αξιόπιστα; Η ώρα του risk financing, risk management, άρα των risk managers.

Έχουμε αντίστοιχη «δεξαμενή» στελεχών, ή θα τρέχουμε όπως πάντα την τελευταία ώρα; Το διακύβευμα στο πεδίο αυτό δεν είναι απλά η αναμενόμενη μείωση εσόδων/κερδών/αποδόσεων, είναι αυτή καθ’ αυτή η ύπαρξη των επιχειρήσεων και των επενδυτών, ιδιωτών και δημοσίου τομέα.

Με αγωνία σκέπτομαι τη διαμόρφωση των ασφαλίστρων και εγγυήσεων στα έργα.

Το κανονιστικό πλαίσιο
Ίσως το πιο περίπλοκο πεδίο της μετάβασης στον ψηφιακό μετασχηματισμό είναι η προσαρμογή των κάθε μορφής κανονισμών και του (απαρχαιωμένου ήδη) νομοθετικού πλαισίου. Πώς αλλιώς θα γίνει εφικτή η ένταξη/ενσωμάτωση των νέων υλικών και τεχνολογιών; Οδοτάπητες από ανακυκλωμένα πλαστικά π.χ. (ήδη σε πλήρη ανάπτυξη στην Ευρώπη), πώς θα γίνουν δεκτοί; Με ποιες προδιαγραφές, με ποιες τιμές; Κατοικία κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου με τεχνολογία 3D (σε εφαρμογή πλέον και στις 5 ηπείρους), θα μπορεί να αποκτήσει οικοδομική άδεια; Με ποιο κανονιστικό πλαίσιο; Μακρύς ο κατάλογος παραδειγμάτων. Το ζητούμενο στο πεδίο αυτό δυσθεώρητο! Οραματικοί ηγέτες, με το πολιτικό και προσωπικό κόστος στο περιθώριο είναι οι άνθρωποι κλειδιά για τον μετασχηματισμό αυτό. Από υπουργεία και κοινοβούλιο, έως κάθε σχετιζόμενο αρμόδιο θεσμικό φορέα. Με κρισιμότερο συνεχιστή το ακαδημαϊκό-πανεπιστημιακό δυναμικό, που θα πρέπει να μετατρέψει τα νέα δεδομένα σε νέα διδακτικά αντικείμενα.

Το φάσμα της αγοράς
Το οικοσύστημα των κατασκευών-υποδομών (εξορυκτική βιομηχανία, παραγωγική βιομηχανία, διανομή, εμπορία, σχεδιασμός, κατασκευή, πώληση/χρήση), δεν μπορεί να «κουτσαίνει». Δεν υπάρχει περιθώριο για διαφορετικές απόψεις, διαφορετικές ταχύτητες στην αφομοίωση του μετασχηματισμού.

Μέχρι σήμερα, η ύπαρξη ανισοτήτων και καθυστερήσεων διαχειρίζεται σε σημείο επαρκές. Σε μερικά χρόνια όμως; Θα ισορροπεί η προσφορά με τη ζήτηση, το βάθρο της κάθε αγοράς; Εάν όχι, εύκολα φανταζόμαστε τις ανωμαλίες και τις επιπτώσεις τους. Εδώ αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος των Επαγγελματικών Ενώσεων-Συλλόγων. Από ΤΕΕ-ΣΕΓΜ-ΣΤΕΑΤ-ΣΑΤΕ-ΕΕΤ-ΣΜΕ κ.ο.κ. έως και τα περιφερειακά Επιμελητήρια. Πάλι Άνθρωποι το ζητούμενο. Ηγέτες, οραματιστές, με προσανατολισμό στις επερχόμενες γενιές και φροντίδα για τις σημερινές θα καθορίσουν την επιτυχία της μετάβασης στη νέα εποχή.

Προσωπική μου άποψη για τις ενδεδειγμένες κινήσεις (πλην Δημοσίου φυσικά, που είναι πέρα από προσωπικές εκτιμήσεις) στην αγορά των κατασκευών-υποδομών:
Συγχωνεύσεις και clusters επιχειρήσεων. Νομοτελειακά το περιβόητο Consolidation θα ενταθεί. Το μέγεθος της ελληνικής οικονομίας δεν δικαιολογεί την ύπαρξη πέραν των 4-5 μεγάλων σχηματισμών ανά τομέα/κλάδο (κρίσιμο μέγεθος).

Κέντρα Διά Βίου Μάθησης/Εκπαίδευσης/Κατάρτισης ανά τομέα του κλάδου. Όσο και να θέλει, όσο και να προσπαθήσει μια επιχείρηση να αναπτύξει το δικό της ανθρώπινο κεφάλαιο, θα έχει πολύ περιορισμένα αποτελέσματα, εάν δεν συμβαδίσει με την αγορά και τον κλάδο.

Μηχανισμός εντοπισμού και μεταφοράς/προσαρμογής «καλών πρακτικών» από χώρες που ήδη έχουν «ανέβει στο τρένο» της νέας εποχής.

Αισιοδοξία λοιπόν! Καλή προετοιμασία, συναίνεση-συνοχή, κινητοποίηση, προσαρμογή, εφαρμογή. Το «ελληνικό δαιμόνιο» αναγκαίο όσο ποτέ, θα λάμψει και πάλι.