Δώδεκα κοσμοπολίτες ομιλητές, τρεις σημαντικοί εγχώριοι βραβευθέντες δημιουργοί και στοχαστές και δύο διακεκριμένοι απονεμητές συνέθεσαν το φετινό παλίμψηστο της 12ης ημερίδας ΕΣΩ: «Πίσω στη Γη», που έλαβε χώρα την Τετάρτη 22 Μαΐου 2024 στην αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Οι απόψεις των ομιλητών
Στη σκηνή της ΕΣΩ 2024, με αγγλικό τίτλο «Down to Earth», οι Αρετή Μαρκοπούλου, Στέλλα Πιερή, Πάνος Δραγώνας, Κωνσταντίνος Πανταζής, Εριέτα Αττάλη, Ora ïto, Andreas Fries, Ryan Neiheiser, Δημήτρης Παπανικολάου, Όλγα Τουρλουμούση, Olaf de Nooyer και Jette Cathrin Hopp τοποθετήθηκαν, με διαλεκτικούς όρους, αντλώντας, άμεσες και έμμεσες, αναφορές από το ομότιτλο βιβλίο του Γάλλου φιλόσοφου, ανθρωπολόγου και κοινωνιολόγου Bruno Latour πάνω στον ρόλο της αρχιτεκτονικής στο νέο κλιματικό καθεστώς, που διαγράφεται οικουμενικά στη διασταύρωση των κλιμακούμενων ανισοτήτων, της γενικευμένης πολιτικής αποσταθεροποίησης και της παγκοσμιοποίησης.
Ξεδιπλώνοντας κομμάτια της ερευνητικής και δημιουργικής πορείας τους, από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική, την Ασία και την Αφρική, οι ομιλητές μοιράστηκαν με το κοινό της ΕΣΩ τους προβληματισμούς και τις καινοτόμες προτάσεις τους για το πως να επιστρέψουμε, με συνείδηση και ενσυναίσθηση, ως όντα πολιτικά «πίσω στη γη», στο έδαφος που μας γέννησε κι έθρεψε χιλιάδες χρόνια τώρα, επανεφευρίσκοντας νέους τρόπους και μέσα για να το κατοικήσουμε ξανά όλοι μαζί σε μια διαμοιρασμένη, συμπεριληπτική, κοινή ζωή. Στην ημερίδα πραγματοποιήθηκε και η 6η απονομή των Βραβείων Συνολικής Προσφοράς Archisearch (Archisearch Lifetime Achievement Awards), τα οποία φέτος ξεχώρισαν και επιβράβευσαν τους Τάσο Μπίρη, Μανόλη Κορρέ και Ελένη Βερναδάκη.
Μέρος πρώτο
Το πρώτο μέρος της ΕΣΩ 2024 ξεκίνησε με την Αρετή Μαρκοπούλου να αναφέρεται στον όρο «Mining Matter», «αστική εξόρυξη» σε ελεύθερη απόδοση, με την προτροπή να δούμε την βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική μέσα από το πρίσμα της αφθονίας: οι πόλεις αντιμετωπίζονται ως γιγάντια ορυχεία όπου τα αστικά απόβλητα ανακυκλώνονται για να γίνουν, εκ νέου, οικοδομικά υλικά. «Touched» για τη Στέλλα Πιερή των Pieris Architects στην παρουσίαση μιας, δομικά, ευαίσθητης αρχιτεκτονικής αφήγησης με οικοσυναισθηματική νοημοσύνη. «Το Μέλλον που γίνεται Παρόν» από τον Πάνο Δραγώνα, ιδρυτή του Dragonas Studio και καλωσήλθατε στο πρότζεκτ ΜΕΛΛΟΝ, μια μεταφυσική χωροχρονική ενότητα, με ανοικτή δομή, που μένει και επιμένει να (ανα)σχεδιαστεί.
«Η Τέχνη της Προσαρμογής» από τον Κωνσταντίνο Πανταζή των Point Supreme που ανακηρύχθηκαν, το 2024, ως το καλύτερο αρχιτεκτονικό γραφείο για έργα κατοικίας στον κόσμο από το περιοδικό Monocle. Ακολουθώντας τα ίχνη μιας μυσταγωγικής αρχιτεκτονικής διαδρομής, που βυθίζει τους χρήστες στην ιστορία της παράδοσης του ελληνικού και όχι μόνο πολιτισμού, ο Κ. Πανταζής όρισε την βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική σκέψη και στο σχεδιαστικό ύφος και ήθος του γραφείου ως την ανάληψη πολιτικής ευθύνης για την δημιουργία μιας ατμόσφαιρας συλλογικής γιορτής και συντροφικότητας.
«Γεωγραφίες Φωτός» μεταξύ φύσης και αρχιτεκτονικής μέσα από την, συγκινητικά, αυτοβιογραφική αφήγηση της κορυφαίας φωτογράφου, Εριέτας Αττάλη, που διηγήθηκε την εξέλιξη της δημιουργικής της πορείας από την θάλασσα και την έρημο ως τους αρχαιολογικούς χώρους ως τόπους μνημονικής οικειότητας και την αρχιτεκτονική του ξύλου και του γυαλιού του Kengo Kuma. Μια ιδιαίτερα προσωπική αφήγηση ακολούθησε, στη σκηνή της ΕΣΩ, αυτή τη φορά από τον εκκεντρικό Γάλλο σχεδιαστή Ora ïto, ο οποίος μας ταξίδεψε «ανάμεσα από τα σύννεφα», στο δώμα της Cité Radieuse του Le Corbusier, σε ένα αρχιτεκτονικό γλυπτό όπου, τα τελευταία χρόνια, λειτουργεί το ΜΑΜΟ, ένα κέντρο για τις τέχνες και το design. Τέλος, «Small Decisions, Big Impact» από τον Andreas Fries, Senior Partner των Herzog & de Meuron και υπεύθυνο των έργων του γραφείου στην Ελλάδα, ο οποίος εντόπισε τον βιώσιμο σχεδιασμό στον πυρήνα της σχεδιαστικής ηθικής του γραφείου μέσα από την παρουσίαση τριών έργων του στην περιοχή της Βασιλείας στην Ελβετία.
Τα Archisearch Lifetime Achievement Awards
Σε κλίμα συγκίνησης και δημιουργικής αναπόλησης διεξήχθησαν οι βραβεύσεις Archisearch Lifetime Achievement Awards.
Με ποιητική, λυρική διάθεση, ο αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Δρ. Παναγιώτης Πάγκαλος και ο αρχιτέκτονας και ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Δρ. Ανδρέας Κούρκουλας, προλόγισαν και απένειμαν τους χαρακτηριστικούς (δια χειρός Valentino Marengo και παραγωγής Urbi et Orbi) οβελίσκους στους αρχιτέκτονες, δασκάλους, διανοούμενους και στοχαστές, Τάσο Μπίρη και Μανόλη Κορρέ, καθώς και στην σπουδαία, κορυφαία στην τέχνη της, εγχώρια αλλά και διεθνώς, κεραμοπλάστρια Ελένη Βερναδάκη, για την εξέχουσα συμβολή τους στην εξέλιξη και διαμόρφωση της θεωρητικής και υλοποιημένης αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής πράξης και πρακτικής στην Ελλάδα.
Μέρος δεύτερο
Στο ξεκίνημα του δεύτερου μέρους της ημερίδας, το κοινό παρακολούθησε τον Ryan Neiheiser των Neiheiser Argyros στην αναζήτηση εναλλακτικών περιγραφών, «Alternate Descriptions». Ξετυλίγοντας την εννοιολογική, πολυπαραγοντική και γεμάτη αναφορές συνθετική διαδικασία του γραφείου, μέσα από τέσσερα υλοποιημένα παραδείγματα σε Αθήνα και Λονδίνο, ο Neiheiser υπερθεμάτισε πως θα επιστρέψουμε πίσω στη γη μόνο εάν κατανοήσουμε το τοπικό σε παραλληλία (όχι σε αντιδιαστολή) με ολόκληρο τον κόσμο.
«Χώρος, Πληροφορία και Συνύπαρξη» από τον Δημήτρη Παπανικολάου, ιδρυτή του Urban Synergetics Lab, ο οποίος παρουσίασε την διαχείριση της πληροφορίας ως ένα αμιγώς πολιτικό ζήτημα που οδηγεί σε έναν δεύτερο μοντερνισμό εντός του οποίου αποστολή του αρχιτέκτονα του υπερδιασυνδεδεμένου κόσμου δεν είναι άλλη από την απόδοση μορφής στη συναρτησιακή δομή του υπολογιστή.
«What Really Matters» από τους Όλγα Τουρλουμούση και Olaf de Nooyer, από την Ελλάδα και την Ολλανδία αντίστοιχα, που συνυπάρχουν δημιουργικά κάτω από την συνθετική στέγη του Renzo Piano Building Workshop (RPBW). Μεταφέροντας μας σε ένα νοερό ταξίδι από το ΚΠΙΣΝ στην Αθήνα, στο NEMO Science Museum στο Άμστερνταμ και στο California Academy of Sciences στο Σαν Φρανσίσκο για να προσγειωθούμε σε ένα από τα τρία νοσοκομειακά κτήρια, προσφορά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στη Σπάρτη, οι αρχιτέκτονες υπερθεμάτισαν την δέσμευση του RPBW για την δημιουργία περιβαλλοντικά φιλικών και έξυπνων κτιρίων που διευρύνουν τα όρια του βιώσιμου και αειφόρου σχεδιασμού, παγκοσμίως.
Τελευταία τοποθέτηση της ημερίδας, «Designing the Future», από την Jette Cathrin Hopp, διευθύντρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Snøhetta για έργα στην Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο και ακόμη μια συναρπαστική εξερεύνηση σε τρεις διαφορετικούς ηπείρους. Από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο, στην Όπερα του Όσλο στη Νορβηγία μέχρι τις ΗΠΑ και τον ανασχεδιασμό της πλατείας Times Square στη Νέα Υόρκη, οι Snøhetta οραματίζονται και σχεδιάζουν για ένα κοινό μέλλον όπου η κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική ισορροπία ανάμεσα στη Γη, στην ανθρωπότητα και στον έμβιο πλανήτη ορίζουν μια ποιοτική συλλογική ζωή.
Ένας χάρτης προτάσεων για τη Γη
«Ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει το ακόλουθο ερώτημα: εξακολουθούμε να τρέφουμε όνειρα διαφυγής ή αρχίζουμε να αναζητούμε ένα έδαφος όπου εμείς και τα παιδιά μας μπορούμε να κατοικήσουμε;», σημειώνει ο Latour βάζοντας στα χέρια της καθεμίας και του καθένα από εμάς την ευθύνη για την υπεράσπιση ενός βιώσιμου μέλλοντος συντροφικής συνύπαρξης. Ενώ η ανθρωπότητα υποφέρει από την έλλειψη κοινού τόπου και προσανατολισμού, η ΕΣΩ 2024 ολοκληρώθηκε προσφέροντας έναν χάρτη από διορατικές προτάσεις που κοιτάζουν τη Γη, ξανά από την αρχή, σαν την οικουμενική πατρίδα που έχουμε ανάγκη. Και η αρχιτεκτονική θα παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτό. Η ΕΣΩ 2024 πραγματοποιήθηκε σε καλλιτεχνική επιμέλεια και παραγωγή της Design Ambassador με επιμέλεια περιεχομένου από το Archisearch. Την εκδήλωση παρουσίασαν οι Δανάη Μακρή (επικεφαλής περιεχομένου της Design Ambassador) και Νικόλας Μπαρελιέ (αρχιτέκτονας, ιδρυτής του στούντιο ένδυσης Scala και μόνιμος συνεργάτης της Design Ambassador).