Σύντομα, ο Δήμος Μοσχάτου-Ταύρου θα έχει το δικό του… παθητικό κτίριο: μία εργατική πολυκατοικία 750 τ.μ. (κατασκευασμένη τη δεκαετία του 1970) θα ανακαινιστεί ενεργειακά σύμφωνα με το Πρότυπο Παθητικού Κτιρίου. Το έργο θα υλοποιήσουν το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου (ΕΙΠΑΚ) και η ομάδα μηχανικών Passivistas, σε συνεργασία με την Greenpeace και τον Δήμο Μοσχάτου-Ταύρου, με στόχο ένα ενεργειακά ουδέτερο κτίριο που θα παράγει ενέργεια η οποία θα χρησιμοποιηθεί μελλοντικά. Το Build, θέλοντας να μάθει περισσότερα για το project, συζήτησε με τον Πρόεδρο του ΕΙΠΑΚ, Στέφανο Παλλαντζά, ο οποίος αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στις σχεδιαστικές και κατασκευαστικές προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι υπεύθυνοι στην υλοποίησή του.

Κατ’ αρχάς, πείτε μας ποιοι είναι οι Passivistas, ποια ήταν η αφορμή για αυτό το project και ποιος ο στόχος του;

Οι Passivistas είναι μια ομάδα μηχανικών, πιστοποιημένων σχεδιαστών παθητικών κτιρίων,  που εδώ και οκτώ χρόνια σχεδιάζουν και υλοποιούν εθελοντικά και με την υποστήριξη σημαντικών χορηγών εμβληματικά έργα ριζικής ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων. Πέρα από τον σχεδιασμό και την υλοποίηση, οι Passivistas φροντίζουν ώστε ό,τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του έργου αλλά και για χρόνια μετά από αυτό, να γίνεται ευρέως γνωστό σε κάθε μηχανικό ή τεχνικό που ενδιαφέρεται, στις εταιρείες υλικών και συστημάτων αλλά και σε κάθε πολίτη που θέλει να μάθει πως μπορεί να αναβαθμίσει στον βέλτιστο βαθμό το σπίτι του. Το πρώτο τέτοιο έργο που κάναμε ήταν το Passivistas: The House Project το 2015 στον Παπάγο. Ήταν το πρώτο πιστοποιημένο Passive House Plus από ανακαίνιση στον κόσμο και λειτούργησε επί επτά χρόνια σαν ένα εξαιρετικό Living Lab για χιλιάδες μηχανικούς, τεχνικούς, μαθητές και φοιτητές, και απλούς πολίτες. Τα δεδομένα των μετρήσεων σε αυτό το κτίριο είναι και σήμερα διαθέσιμα σε όποιον επιθυμεί να έχει πρόσβαση και αποδεικνύουν πανηγυρικά την πλήρη αξιοπιστία των παθητικών κτιρίων.

Το νέο μας project το είχαμε στο μυαλό μας τουλάχιστον μια δεκαετία και περιμέναμε τις κατάλληλες συνθήκες για να το υλοποιήσουμε. Και αυτές ήρθαν με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Horizon 2020 Rinno, το οποίο καλύπτει ένα μέρος της χρηματοδότησης. Στον Ταύρο θα υλοποιήσουμε την καλύτερη ανακαινισμένη πολυκατοικία της Αθήνας, την πρώτη παθητική πολυκατοικία από ανακαίνιση που παράγει περισσότερο από όσο καταναλώνει. Αυτή η πολυκατοικία θα λειτουργήσει για τουλάχιστον πέντε χρόνια, με την συνεργασία των κατοίκων, ως ένα ζωντανό εργαστήριο γνώσης και ενημέρωσης, ενώ παράλληλα θα εξασφαλίσει ριζική αναβάθμιση της ποιότητας και του κόστους ζωής των ενοίκων της.

Σε τι ακριβώς αφορούν οι επεμβάσεις που πρόκειται να κάνετε για τη δημιουργία αυτού του παθητικού κτιρίου;

Όπως σε κάθε νέο ή υφιστάμενο κτίριο που αναβαθμίζουμε σε παθητικό, έτσι και εδώ θα εφαρμόσουμε τις πέντε βασικές αρχές του προτύπου Passive House. Αυτές είναι: σωστή και πλήρη μόνωση του κελύφους, αποφυγή και μετριασμός θερμογεφυρών, υψηλής απόδοσης κουφώματα, ισχυρή αεροστεγανότητα και μηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας. Επιπλέον, επανασχεδιάζουμε τη σκίαση του κτιρίου για να μειώσουμε τις ανάγκες σε κλιματισμό και αξιοποιούμε στο μέγιστο βαθμό τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξηλεκτρίζοντας πλήρως το κτίριο και χρησιμοποιώντας μικροαντλίες θερμότητας. Ταυτόχρονα, τοποθετούμε ηλιακά και φωτοβολταϊκά πάνελ στην ταράτσα αλλά και σε όψεις του κτιρίου. Με άλλα λόγια, ορίζουμε σήμερα το κτίριο μηδενικών εκπομπών που προδιαγράφεται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για το 2030.

Ποια είναι ακριβώς τα δομικά υλικά που θα χρησιμοποιήσετε στην υλοποίηση του project αυτού;
Υπάρχουν πολλές καινοτομίες στα υλικά που θα χρησιμοποιήσουμε και οι οποίες βελτιώνουν σημαντικά την ενεργειακή απόδοση αλλά κυρίως το ενεργειακό αποτύπωμα του κτιρίου. Π.χ., χρησιμοποιούμε μονωτικό υλικό βιολογικής βάσης (80% από ανακυκλωμένα υλικά)  και εξαιρετικής θερμοδιαπερατότητας (λ<0.024W/mK). Με άλλα λόγια, μειώνουμε το πάχος της αναγκαίας μόνωσης κατά 20% περίπου. Χρησιμοποιούμε θερμοχρωμικούς υαλοπίνακες στα κουφώματα, πράγμα που σημαίνει πως μπορούμε να ελέγξουμε το θερμικό ηλιακό φορτίο που μπαίνει και βγαίνει από τον χώρο, καλύτερα από ό,τι με συμβατικά γυαλιά. Χρησιμοποιούμε διαφανή φωτοβολταϊκά πάνελ (BIPV) που δεν ενοχλούν στο μάτι, ακόμη και αν τοποθετηθούν σε όψεις του κτιρίου. Τέλος, χρησιμοποιούμε την τελευταία λέξη της τεχνολογίας σε συστήματα μηχανικού αερισμού με ανάκτηση θερμότητας και δοκιμάζουμε πολλά τέτοια συστήματα ώστε να έχουμε πραγματικά δεδομένα για την λειτουργία τους και να βελτιστοποιούμε τα μοντέλα μας.

Ποιες ήταν οι πιο σπουδαίες σχεδιαστικές και κατασκευαστικές προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στη δημιουργία αυτού του έργου;

Κατ’ αρχάς, δεν υπήρχε καμιά τεκμηρίωση του κτιρίου, έπρεπε να το αποτυπώσουμε από το μηδέν. Δεύτερον, διαθέταμε ελάχιστα στοιχεία για τις πραγματικές καταναλώσεις του κτιρίου. Σε αυτά τα θέματα μας βοήθησε σημαντικά η συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) μέσα από το πρόγραμμα Rinno. Αποτυπώσαμε το κτίριο με τις πιο σύγχρονες μεθόδους 3D scanning και είναι, νομίζω, η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο στην Ελλάδα σε υφιστάμενο κτίριο πολυκατοικίας. Ακόμη, εγκαταστήσαμε μετρητικά συστήματα σε όλα τα διαμερίσματα και εδώ και έναν χρόνο μετράμε όλες τις πραγματικές συνθήκες αλλά και τις καταναλώσεις στο κτίριο. Μοντελοποιήσαμε το κτίριο τόσο με το δικό μας λογισμικό για παθητικά κτίρια , το PHPP και το DesignPH, όσο και με λογισμικά δυναμικής ανάλυσης που αναπτύχθηκαν από το ΕΚΕΤΑ στα πλαίσια του Rinno. Για εμάς ήταν ευτυχές το γεγονός ότι για μια ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε η αξιοπιστία του προτύπου μας, μια και τα λογισμικά του ΕΚΕΤΑ έδειξαν σαφέστατα ότι το concept του παθητικού κτιρίου είναι η βέλτιστη ενεργειακή λύση για το κτίριο. Τέλος, αυτή τη στιγμή προετοιμάζουμε την υλοποίηση των παρεμβάσεων έχοντας ως βασικό στόχο την ελάχιστη όχληση των κατοίκων και της γειτονιάς του έργου. Θα προσπαθήσουμε να «μπούμε» στο έργο πλήρως προετοιμασμένοι και να «βγούμε» στον βέλτιστο χρόνο έχοντας ολοκληρώσει σωστά τις εργασίες και με την ελάχιστη όχληση. Είναι μια πρόκληση σε ένα τόσο κεντρικό σημείο της πόλης, δεν είναι εύκολο, αλλά κάνουμε το καλύτερο για να το πετύχουμε.

Και μία πιο γενική ερώτηση: ποιο είναι το ποσοστό παθητικών κτιρίων στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή;

Το ποσοστό στο σύνολο των κτιρίων είναι φυσικά πολύ μικρό ακόμη, μιας έχουμε φτάσει τις 50.000 τ.μ. παθητικών κτιρίων (ολοκληρωμένων ή υπό κατασκευή). Όμως, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, έτσι και στη χώρα μας η αύξηση είναι εκθετική, με όλο και περισσότερα κτίρια διαφόρων τύπων να υλοποιούνται ως παθητικά (ενώ θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη αν δεν μεσολαβούσε η οικονομική κρίση κι αν οι μηχανικοί ήταν περισσότερο καταρτισμένοι στο αντικείμενο). Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η ποικιλία τύπων κτιρίων, εκτός από κατοικίες. Έτσι, έχουμε παθητικά εκπαιδευτικά κτίρια καθώς και κτίρια υγείας, ενώ σύντομα θα έχουμε και ξενοδοχεία, κτίρια γραφείων και τέλος ψηλά κτίρια. Έχουμε, επιπλέον, σημαντικές ανακαινίσεις κτιρίων, όχι όμως στον βαθμό που θα επιθυμούσαμε και εδώ έρχονται έργα σαν αυτό του Ταύρου να προσφέρουν καλά παραδείγματα και περισσότερη τεχνογνωσία. Τέλος, υπάρχει και μια τελευταία εξέλιξη η οποία πιστεύω πως θα δώσει σημαντική ώθηση στις ανακαινίσεις. Υπάρχει πλέον η δυνατότητα να ανακαινίζουμε και να πιστοποιούμε σύμφωνα με το πρότυπο passive house μεμονωμένα διαμερίσματα πολυκατοικιών. Στην Ελλάδα έχουμε ήδη πολλά τέτοια παραδείγματα, διαμερίσματα που κυρίως γίνονταν με χρηματοδότηση από το «Εξοικονομώ» αλλά δεν «μετρούσαν» ως παθητικά. Τώρα, έχουμε τη δυνατότητα να ολοκληρώνουμε τον σωστό σχεδιασμό και να τα πιστοποιούμε ανεξάρτητα αν το συνολικό κτίριο αναβαθμίζεται.

Υπάρχουν και άλλα projects σαν αυτό του Ταύρου που σχεδιάζετε να υλοποιήσετε; Αν ναι, μπορείτε να μας αναφέρετε ορισμένα από αυτά;

Θα σας απογοητεύσω με την απάντηση μου σε αυτή την ερώτηση, αλλά τα έργα των Passivistas, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δεν προαναγγέλλονται. Προσπαθούμε να «κρατάμε τους προβολείς» πάνω στο κάθε έργο που υλοποιούμε τη δεδομένη στιγμή μέχρι να εξαντληθεί κάθε γνώση που μπορεί να προκύψει από αυτό. Σίγουρα, ωστόσο, θα υπάρξουν και επόμενα και θα έχουν τον ίδιο ξεκάθαρο στόχο: να δίνουν απτά παραδείγματα σε τοπικές κοινωνίες αλλά και σε όλο τον κόσμο ότι η ενεργειακή εξοικονόμηση στα κτίρια, όταν γίνεται με τον βέλτιστο τρόπο, οδηγεί πάντα με μαθηματική ακρίβεια σε ριζική αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που ζουν στο κτίριο. Τα παγκόσμια στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι το παθητικό κτίριο είναι μονόδρομος για ένα αειφόρο περιβάλλον και μια ενεργειακή δημοκρατία χωρίς ενεργειακή φτώχεια και ευάλωτους καταναλωτές. Γι’ αυτό και οι Passivistas θα εργάζονται πάντα για καλύτερα κτίρια παντού και για όλους. 

Μάθετε περισσότερα για το Tavros Project στο https://tavros.passivistas.com/

Εάν επιθυμείτε να γίνετε χορηγός για το Tavros Project, επικοινωνήστε στο [email protected]  ή στο +302114081109.