Η κυκλική οικονομία είναι απαραίτητη συνθήκη για τη βιωσιμότητα των κατασκευών και οι αρχές της γίνονται ολοένα και πιο διαδεδομένες στις ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου.
Η κυκλική οικονομία είναι ένα οικονομικό σύστημα το οποίο αποβλέπει στη μέγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, προωθώντας τις επιταγές της βιώσιμης ανάπτυξης. Βασικό άξονα της κυκλικής οικονομίας αποτελούν τα απόβλητα που προκύπτουν από τις βιομηχανικές – κατασκευαστικές δραστηριότητες, τα οποία με κατάλληλη επεξεργασία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν.
Συνεπώς, στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας κλειστός βρόχος, κατά τον οποίο δεν υπάρχουν πλέον υλικά μίας χρήσης, αλλά απορρίμματα που μπορούν να μετατραπούν σε αξιοποιήσιμα προϊόντα. Η ανακαίνιση, η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση είναι κύριες αξίες του συγκεκριμένου συστήματος, οι οποίες συμβάλλουν στη μείωση των αποβλήτων, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Ο κόσμος των κατασκευών, όντας ένα τομέας που έχει τον πρώτο λόγο στην παραγωγή και στην κατανάλωση τεράστιου όγκου δομικών υλικών, έχει αρχίσει να ευαισθητοποιείται περιβαλλοντικά και να προάγει στρατηγικές που προωθούν την κυκλική οικονομία.
Τα οφέλη της κυκλική οικονομίας
Στον κατασκευαστικό κλάδο υπολογίζεται ότι αναλογεί το 25 – 40% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας, ενώ τα απόβλητα των οικοδομικών δραστηριοτήτων αποτελούν το 34% των αστικών ρύπων. «Τα κτίρια καταναλώνουν περίπου το 40-50% των πρώτων υλών παγκοσμίως. Στοιχεία για το 2017 δείχνουν ότι χρησιμοποιήθηκαν 89 Gtonnes δομικών υλικών, τα οποία αναμένεται να αυξηθούν σε 167 Gtonnes έως το 2060. Ένας αριθμός που αναφέρεται συχνά είναι ότι τα κτίρια ευθύνονται για περίπου το 40% των παγκόσμιων εκπομπών CO2. Ωστόσο, λιγότερο συχνά αναγνωρίζεται ότι πάνω από το ένα τέταρτο αυτών των εκπομπών οφείλονται στην κατασκευή κτιρίων (Embodied carbon) παρά στη λειτουργία τους (Operational carbon). Ένας τρόπος λοιπόν να συμβάλλουμε στην κυκλική οικονομία των κτιρίων είναι επιλέγοντας και προδιαγράφοντας υλικά χαμηλής ενσωματωμένης ενέργειας και άνθρακα από τη φάση σχεδιασμού» υποστηρίζει ο Κώστας Κολέτσος, Marketing Manager της Knauf.
Για να επιτευχθεί ο στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει η Ευρώπη μέχρι το 2050 να έχει μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, είναι απαραίτητο να υιοθετηθεί η κυκλική οικονομία σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και ειδικότερα στην βιομηχανία κατασκευών. Κεντρική ιδέα είναι η εκμετάλλευση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος -το οποίο στη χώρα είναι εξαιρετικά γηραιό- μέσω συστηματικών αναπαλαιώσεων και ανακαινίσεων. Αποφεύγοντες τις νέες κατασκευές και αξιοποιώντας τις προγενέστερες, αφενός εξοικονομούνται υλικά και ενέργεια, ενώ παράλληλα επιλύεται το πρόβλημα χώρου που υπάρχει στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα απόβλητα που προκύπτουν από τα εργοτάξια αποτελούν τεράστιο ρυπογόνο παράγοντα. Η χρήση υλικών στις κατασκευές που διακρίνονται για τον μεγάλο κύκλο ζωής τους και η μετέπειτα ανακύκλωση τους, αποτελεί μονόδρομο για τον περιορισμό της περιβαλλοντικής μόλυνσης. Προτού προκύψει η πράσινη ιδεολογία και η σχετική νομοθεσία για την διαχείριση των οικοδομικών αποβλήτων, εκατοντάδες τόνοι υλικών εναποθέτονταν στις χωματερές, υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής των γύρω περιοχών. Η ανακύκλωση των οικοδομικών απορριμμάτων είναι μια πρακτική που έχει διαδοθεί ιδιαίτερα στην Ευρώπη και αρχίζει να εφαρμόζεται σταδιακά και στην Ελλάδα.
Εκτός από τα οικολογικά οφέλη που προκύπτουν, βέβαια, η κυκλική οικονομία συμβάλλει ενεργά στην αύξηση του κέρδους των επιχειρήσεων. Η επαναχρησιμοποίηση υλικών και υφιστάμενων υποδομών είναι λιγότερο δαπανηρή συγκριτικά με το κόστος μίας νέας κατασκευής. Επιπρόσθετα, οι πράσινες πιστοποιήσεις, όπως το BREEAM και το LEED, αρχίζουν και αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη δυναμική στην αγορά και στις προτιμήσεις των πελατών. Η ανέγερση ή η αναβάθμιση των κτιρίων βάσει οικολογικών κριτηρίων, αναμφισβήτητα προάγει τη βιωσιμότητα, αλλά προσδίδει και σπουδαίο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις κατασκευαστικές και στις εταιρείες Real Estate που τα διαχειρίζονται. Η κυκλική οικονομία είναι ένα σύστημα που έχει εισχωρήσει εις βάθος στη συνείδηση της σύγχρονης κοινωνίας. «Η κυκλική οικονομία αποτελεί ένα οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμο μοντέλο, που τείνουν να υιοθετούν οι επιχειρήσεις, όπως και εμείς στη Σαμαράς & Συνεργάτες ΑΕ – Σύμβουλοι Μηχανικοί» δηλώνει ο Κώστας Παπανικολάου, Διευθυντής του Τομέα Κυκλικής Οικονομίας της Σαμαράς & Συνεργάτες ΑΕ – Σύμβουλοι Μηχανικοί και συμπληρώνει «βασισμένο σε αρχές, όπως η μείωση, η επιδιόρθωση, η επαναχρησιμοποίηση, η ανακατασκευή και η ανακύκλωση, παρέχει την απάντηση στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, αποτελώντας μέρος της παγκόσμιας στρατηγικής με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη. Μέσω της οικονομίας της λειτουργικότητας, οι επιχειρήσεις διαθέτουν ένα προνομιακό εργαλείο για την άμβλυνση των δαπανών επιχειρησιακής κλίμακας και την προάσπιση των φυσικών πόρων με απώτερο στόχο τη διασφάλιση του μέγιστου οικονομικού οφέλους».
Κυκλική οικονομία και δομικά υλικά
Είναι εμφανές ότι στον πυρήνα της κυκλικής οικονομίας βρίσκεται η ανακύκλωση. Τα σύγχρονα κτίρια είναι απαραίτητο να απαρτίζονται από υλικά που έχουν μεγάλο κύκλο ζωής, ώστε τα τελευταία να μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκ νέου σε επόμενες κατασκευές. Για τον λόγο αυτό διαπιστώνουμε ότι υλικά τα οποία ανακυκλώνονται εύκολα όπως το ξύλο, το αλουμίνιο και το γυαλί γίνονται ολοένα και πιο διαδεδομένα. «Το αλουμίνιο αποτελεί ένα εξαίρετο όχημα μετάβασης στον δρόμο μας από το παραδοσιακό γραμμικό μοντέλο οικονομίας (προμηθεύομαι-παράγω-καταναλώνω-απορρίπτω) προς την κυκλική οικονομία, στην οποία η ανακύκλωση αποτελεί βασικό στάδιο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το αλουμίνιο είναι ένα υλικό του οποίου οι εγγενείς ιδιότητες δεν αλλάζουν μετά από επανειλημμένη ανακύκλωση σε νέα προϊόντα, η επιλογή του ως δομικό υλικό ενισχύει κατά πολύ την κυκλική οικονομία των κτιρίων. Η Cosmos Aluminium, λαμβάνοντας υπόψη τις βασικές αρχές της κυκλικής οικονομίας, όπως ελαχιστοποίηση πάσης φύσεως αποβλήτων κατά την παραγωγική διαδικασία, μείωση καταναλισκόμενης ενέργειας παραγωγής (προερχόμενη από ανανεώσιμες πηγές) όπως και βελτιστοποίηση σχεδιασμού των προϊόντων προς χρήση, στοχεύει σε ένα πράσινο μοντέλο ανάπτυξης» σημειώνει ο Γιάννης Μαμέκας, Διευθυντής Παραγωγής της Cosmos Aluminium.
Ακολουθώντας τις τάσεις και τις ανάγκες της εποχής, οι εταιρείες – κολοσσοί των δομικών υλικών προσπαθούν να ξεκινήσουν την παραγωγή πράσινων προϊόντων, περιορίζοντας τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα και ενισχύοντας το ποσοστό ανακυκλωσιμότητας. Ο . Χαράλαμπος Κουρής, Γενικός Διευθυντής Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ομίλου ΗΡΑΚΛΗΣ, επισημαίνει ότι «στον όμιλό μας δίνουμε έμφαση στην ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για αειφόρες κατασκευές και υποδομές.
Οι αρχές της κυκλικής οικονομίας που διατρέχουν το σύνολο της δραστηριότητας μας είναι: ο σχεδιασμός και η παραγωγή προϊόντων υψηλών επιδόσεων χαμηλού ως και ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα με υψηλά επίπεδα ανακυκλωμένου περιεχομένου, οι κυκλικές παραγωγικές διεργασίες με την υποκατάσταση ορυκτών καυσίμων και ορυκτών πρώτων υλών, μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και οι συμπράξεις – συνέργειες με οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων βιομηχανικών ηγετών, ακαδημαϊκών και κυβερνητικών ιδρυμάτων, για την προώθηση της μετάβασης στην κυκλική οικονομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του κυκλικού μοντέλου “παραγωγή-χρήση-ανακύκλωση” που εφαρμόζουμε είναι η επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση αποβλήτων εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) ως πρώτες ύλες στην παραγωγή κλίνκερ, καθώς επίσης και η εκτενής έρευνα που είναι σε εξέλιξη για την ανακύκλωση τέτοιων υλικών στη διεργασία παραγωγής τσιμέντου».
Η κυκλική οικονομία δεν είναι μόνο μία περιβαλλοντική στρατηγική, αλλά ένα μοντέλο το οποίο μπορεί να αυξήσει τα έσοδα των επιχειρήσεων και ταυτόχρονα να εξασφαλίσει την κατασκευή πιο ποιοτικών έργων, με μεγαλύτερη αντοχή στον χρόνο.
Το κλειδί για μία τέτοιο συνθήκη είναι ο άρτιος προγραμματισμός σε επίπεδο σχεδιασμού και παραγωγής. «Για τη μετάβαση σε μία κυκλική οικονομία, η οποία αποσκοπεί στη διατήρηση των προϊόντων στην υψηλότερη χρησιμότητα και αξία τους ανά πάσα στιγμή είναι σημαντικό να κατανοηθεί ότι τα όλα τα προϊόντα θα πρέπει να σχεδιάζονται και να παράγονται με τρόπο, ώστε να μπορούν να αποσυναρμολογηθούν και τα υλικά είτε να διασπαστούν από τη φύση είτε να επανενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία. Τα κατάλληλα δομικά υλικά ενισχύουν την αποδοτικότητα των κτιρίων επηρεάζοντας και κατά συνέπεια παρατείνοντας τη διάρκεια της ζωής τους» επεξηγεί ο Κ. Παπανικολάου.
Η ελληνική πραγματικότητα
Η Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 2018, ακολουθώντας τις οδηγίες και τις επιταγές της Ευρώπης, η οποία ήδη από το 2006 λαμβάνει μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, δημοσίευσε μέσω του ΥΠΕΝ την Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία. Πρόκειται για ένα σύνθετο στρατηγικό πλάνο το οποίο προβλέπει τη βιώσιμη διαχείριση των υλικών, στα οποία περιλαμβάνονται τα απόβλητα, οι φυσικοί πόροι και το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα. Επιπλέον, ενισχύει την κυκλική κατανάλωση και την κυκλική επιχειρηματικότητα δίνοντας κίνητρο για πρωτοβουλίες όπως είναι ο οικοσχεδιασμός και η επισκευή – ανακαινίσεις κατασκευών με τη χρήση προϊόντων που έχουν μεγάλο κύκλο ζωής. Στην εν λόγω στρατηγική εντάσσεται πληθώρα νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων, ενώ υπάρχει μέριμνα για χρηματοδοτήσεις και για προγράμματα ενημέρωσης και κατάρτισης των επαγγελματιών. Με τροπολογία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας στις 19 Απριλίου 2019 καταργείται το τέλος ταφής απορριμμάτων και αντικαθίσταται από την εισφορά κυκλικής οικονομίας.
Παρά τις φιλόδοξες δράσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, η χώρας μας φαίνεται να κατέχει χαμηλές επιδόσεις στους δείκτες απόδοσης της κυκλικής οικονομίας, με την Ελλάδα να καταλαμβάνει στην πλειονότητα αυτών τις τελευταίες θέσεις ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με σχετική έρευνα του 2019, τα σημαντικότερα προβλήματα που προκαλούν τη συγκεκριμένη ολιγωρία είναι η απουσία κανονιστικού πλαισίου και η μη αποδοτική εφαρμογή των προβλεπόμενων Στρατηγικών και Σχεδίων Δράσης. Σημειώθηκαν χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης και επανάχρησης πρώτων υλών, ενώ δεν έγιναν ορθά και μεθοδευμένα βήματα για την μετάβαση του πρωτογενούς τομέα στην νέα πραγματικότητα που επιτάσσει η κυκλική οικονομία. Αν και με ρυθμούς πιο αργούς από το επιθυμητό, όλο και περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις του κατασκευαστικού τομέα ενστερνίζονται τα περιβαλλοντικά ζητήματα και προσπαθούν να εντάξουν «πράσινες» πολιτικές στην ατζέντα τους.
Το ESG και η κυκλική οικονομία θα γίνουν στο άμεσο μέλλον βασικά κριτήρια ανάπτυξης. Η τεχνολογική πρόοδος, η συστηματική ενημέρωση και κατάρτιση του προσωπικού, καθώς και η συνεργασία μεταξύ των εταιρειών ανά τομέα, θα αποτελέσουν τους ακρογωνιαίους λίθους του επιχειρηματικού γίγνεσθαι. «Αναμφίβολα όλο και περισσότερες επιχειρήσεις στοχεύουν στην αειφόρο ανάπτυξη μέσω του άλματος στην κυκλική οικονομία. Η αλλαγή του τρόπου λειτουργίας θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και θα συμβάλει στην αντιμετώπιση χρόνιων προβλημάτων, όπως την παραγωγή λιγότερων αποβλήτων και τη βέλτιστη διαχείριση αυτών. Αναμένεται προώθηση της βιομηχανικής συμβίωσης και ομαδοποίηση των επιχειρήσεων με γνώμονα την ανάπτυξη μίας συνεργατικής οικονομίας» υπογραμμίζει ο Κ. Παπανικολάου.
Συμπερασματικά, οι αρχές της κυκλικής οικονομίας απλώνονται σε όλους τους τομείς της οικονομίας και αποτελούν τη βάση για ένα πιο «πράσινο» αύριο. Η βιομηχανία των κατασκευών, καταναλώνοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας και πρώτων υλών και ούσα υπεύθυνη για την εκπομπή μεγάλου όγκου διοξειδίου του άνθρακα και οικοδομικών αποβλήτων, έχει την ηθική και πλέον νομική υποχρέωση να συμβαδίζει με τις επιταγές της βιώσιμης ανάπτυξης. Η κυκλική οικονομία δεν προστατεύει μόνο το φυσικό περιβάλλον, αλλά δίνει την ευκαιρία στις εταιρείες να αυξήσουν το κέρδος τους μέσω της εξοικονόμησης και της επανάχρησης. Τα οφέλη είναι πολλαπλά και ακόμη και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα πρέπει να επενδύσουν προς αυτή την κατεύθυνση, διότι υπάρχει ο κίνδυνος να μείνουν εκτός αγοράς και Ευρωπαϊκής πραγματικότητας.