Η Θεσσαλονίκη, χτισμένη στο βασικό σταυροδρόμι Βορρά-Νότου, Ανατολής-Δύσης με προσπέλαση στη Μεσόγειο, πρώιμα αναγνωρίσθηκε ως ο γεωστρατηγικός πόλος της ευρύτερης περιοχής.

Του Γεωργίου Πενέλη

Η Θεσσαλονίκη, κατά κοινή ομολογία, απετέλεσε για δυο χιλιετίες τον γεωπολιτικό και οικονομικό πόλο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Χτισμένη στον μυχό του Θερμαϊκού στο βόρειο άκρο του Αιγαίου, με πεδινές διαβάσεις από Αξιό και Στρυμόνα προς την Κεντρική Ευρώπη, έχει διασφαλισμένη χερσαία και θαλάσσια επικοινωνία προς Βορρά και Νότο, ενώ παράλληλα η ύπαρξη χερσαίων διαβάσεων από Ιόνιο μέχρι τον Βόσπορο καθιστά ευχερή την επικοινωνία από Ανατολή προς Δύση.

Δεν είναι τυχαίο ότι απετέλεσε κατά την Ρωμαϊκή περίοδο μια από τις τέσσερις έδρες της «Τετραρχίας» και στη συνέχεια, κατά τη Βυζαντινή και την Οθωμανική περίοδο, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη των Αυτοκρατοριών αυτών.

Σε όλη τη δισχιλιετή ιστορία της απετέλεσε πολυάνθρωπο οικονομικό, διοικητικό και πολυπολιτισμικό κέντρο, με αξιόλογα κτίσματα, εντυπωσιακή οχύρωση, σημαντικό λιμάνι και δρόμους που την συνέδεαν με ανατολή και δύση (Ρωμαϊκή Εγνατία οδός) και προς Βορρά (οδός Μοναστηρίου) με την κεντρική Ευρώπη.

Η απελευθέρωση της πόλης το 1912 και η ένταξή της στα στενά όρια του ελλαδικού χώρου με αλληλοϋποβλεπόμενα εθνικά κράτη στα βόρεια σύνορα της χώρας κατέστησαν τον ζωτικό χώρο της ασφυκτικό. Έτσι, η πόλη συρρικνώθηκε και έχασε την αίγλη της και τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της. Μόλις μετά το 1979 με την ένταξη τόσο της Ελλάδας όσο και ορισμένων από τους βόρειους γείτονες της στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξανάνοιξαν οι ορίζοντες της πόλης και, συνεπώς, η προοπτικές για εκ νέου ανάπτυξη της και μετασχηματισμό της σε κέντρο ανάλογης σημασίας με την γεωπολιτική της θέση.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Οι θεσμικές και αναπτυξιακές παρεμβάσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του ελεύθερου βίου της πόλης μετά το 1912 μπορούν να ενταχθούν σε δύο περιόδους, στην περίοδο πριν από την ένταξη της χώρας στη ΕΕ, το 1979, και αυτήν που ακολούθησε μέχρι σήμερα. Οι σημαντικότερες θεσμικές παρεμβάσεις και αναπτυξιακά έργα στην πρώτη περίοδο είναι κατά την άποψη του γράφοντος οι εξής:

  • Ο πολεοδομικός ανασχεδιασμός της πόλης (σχέδιο Hébrard) μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 που κατέστησε δυνατό τον μετασχηματισμό της πόλης σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη.
  • Η ίδρυση του Παν/μιου Θεσ/νίκης και της Πανεπιστημιούπολης.
  • Η ίδρυση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.
  • Η ίδρυση της Διεθνούς Έκθεσης Θεσ/νίκης, εν συντομία ΔΕΘ.
  • Ο Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός.
  • Ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός.
  • Ο υδαταγωγός Αραβησσού.
  • Επέκταση του λιμανιού.
  • Τρία μεγάλα περιφερειακά Νοσοκομεία (ΑΧΕΠΑ, Ιπποκράτειο, Παπανικολάου).
    Κατά τη δεύτερη περίοδο οι σημαντικότερες αναπτυξιακές παρεμβάσεις υπήρξαν:
  • Η περιφερειακή οδός Θες/νίκης .
  • Η Εγνατία Οδός και οι κάθετοι σ’ αυτήν άξονες προς τις γειτονικές χώρες.
  • Το υδραγωγείο του Αλιάκμονα και τα διυλιστήρια νερού.
  • Ο βιολογικός καθαρισμός λυμάτων.
  • Η αναβάθμιση του αεροδρομίου.
  • Το μετρό (σε εξέλιξη).
  • Δυο μεγάλα Νοσοκομεία (Παπαγεωργίου, 424 ΓΣΝΘ).
    Παράλληλα, βρίσκονται στη φάση σχεδιασμού μια σειρά από μεγαλεπήβολα έργα:
  • Ο εναέριος περιφερειακός αυτοκινητόδρομος (flyover) της πόλης.
  • Η επέκταση του μετρό της Θεσσαλονίκης στις δυτικές συνοικίες.
  • Η ανάπλαση της ΔΕΘ.
  • Η υδροδότηση της Χαλκιδικής.
  • Το Παιδιατρικό Νοσοκομείο στο Φίλυρο, που είναι δωρεά του Ιδρύματος ‘ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ’.

ΑΝΑΓΚΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Από όσα εκτέθηκαν παραπάνω προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα.

1. Οι θεσμικές παρεμβάσεις και τα αναπτυξιακά προγράμματα που υλοποιήθηκαν στην πόλη τα εκατόν δέκα περίπου χρόνια ελεύθερου βίου και περιορισμένα είναι και, το πιο σημαντικό, ο χρόνος υλοποίησης τους ήταν τόσος μακρύς (30 με 40 χρόνια περίπου για το καθένα) ώστε η δυναμική ανάπτυξης και μεταμόρφωσης της πόλης να αποσβεσθεί χωρίς να προκύψει εντυπωσιακή αλλαγή. Είναι χαρακτηριστικό ότι η περιφερειακή οδός Θεσ/νίκης σχεδιάστηκε το 1965 και ολοκληρώθηκε μόλις το 2005. Μόλις δε μετά το 2000 δημιουργήθηκαν ανισόπεδοι κόμβοι σε κρίσιμες εξόδους από την πόλη.

Το μετρό έχει που σέρνεται από το 1990 εδώ και 30 χρόνια με άδηλο τον χρόνο λειτουργίας του. Την ίδια περίοδο το μετρό της Αθήνας λειτουργεί από το 2005 και έχει εξελιχθεί σε ολόκληρο δίκτυο γραμμών.Η ολοκλήρωση της 6ης προβλήτας του λιμανιού καρκινοβατεί εδώ και δεκαετίες. Μόνο η Εγνατία οδός με τους καθέτους της άξονες, το Μέγαρο Μουσικής και η αναβάθμιση του αεροδρομίου υλοποιήθηκαν μέσα σε 10-12 χρόνια χάρη στο ιδιαίτερο κυβερνητικό ενδιαφέρον.

2. Όλα αυτά τα χρόνια του ελεύθερου βίου της πόλης και κυρίως μετά την είσοδο της στην Ε.Ε., γεγονός που συνδυάστηκε και με την εισροή αναπτυξιακών πόρων από τη Ένωση, υπήρξαν πολλοί οραματιστές που επιχείρησαν να προωθήσουν πολύ σοβαρά και μεγαλόπνοα σχέδια ανάπτυξης και έργα όπως:

  • Η υποθαλάσσια αρτηρία για μετατροπή της περιφερειακής σε δακτύλιο.
  • Η σιδηροδρομική Εγνατία.
  • Πλέγμα υπόγειων πάρκινγκ σε πλατείες της πόλης.
  • Η ανατολική εξωτερική περιφερειακή.
  • Η ζεύξη του Θερμαϊκού για τη σύνδεση του ΠΑΘΕ με τον ανατολικό κλάδο της Εγνατίας με παράκαμψη της πόλης της Θεσ/νίκης κ.λπ.

Οι ιδέες, οι προκαταρκτικές μελέτες, ακόμη και οι σχετικοί διεθνείς διαγωνισμοί έμειναν στα χαρτιά.
3. Είχα την ευκαιρία να μετάσχω σε νευραλγικές θέσεις για σειρά από τα παραπάνω έργα της τελευταίας 35ετίας, όπως:

  • Η Εγνατία οδός με τους κάθετους οδικούς άξονές της.
  • Το Μέγαρο Μουσικής Θεσ/νίκης.
  • Το μετρό.
  • Η υποθαλάσσια αρτηρία.

Από αυτά, άλλα υλοποιήθηκαν σε εύλογο χρόνο και άλλα έμειναν στα χαρτιά. Πεποίθησή μου αποτελεί ότι οι εκάστοτε κυβερνήσεις δεν συνειδητοποίησαν την υπεραξία που θα αποκόμιζε η χώρα με την υλοποίηση ενός φιλόδοξου προγράμματος ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής. Δεν μιμήθηκαν την πολιτική των μεγάλων αυτοκρατοριών που διαφέντεψαν για δυο χιλιάδες χρόνια την πόλη. Συμπιεζόμενες ανάμεσα στις μεγάλες ανάγκες αλλά και τα ποικίλα συμφέροντα ενός υδροκέφαλου αθηναϊκού κέντρου πέντε εκατομμυρίων κατοίκων δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής και να ρίξουν εκεί επαρκές βάρος για την ανάπτυξη σημαντικών υποδομών. Κλείνοντας εύχομαι τα μεγάλα τεχνικά έργα και οι υποδομές που σχεδιάζονται για τα άμεσο μέλλον και που αναφέρθηκαν πιο πάνω να τύχουν σοβαρής κυβερνητικής στήριξης, ώστε να υλοποιηθούν σε εύλογο χρόνο και δώσουν νέα αναπτυξιακή πνοή στη συμπρωτεύουσα.

* Ο κ. Γεώργιος Πενέλης είναι Ομότιμος Καθηγητής του ΑΠΘ