Ο Ευθύμιος Μπακογιάννης, Γενικός Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, μας μιλά για την ετοιμότητα του πολεοδομικού σχεδιασμού στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και για τα έργα που πρόκειται να υλοποιηθούν τα επόμενα χρόνια.
Πώς ο άρτιος πολεοδομικός σχεδιασμός μπορεί να συμβάλει στην προστασία από φυσικές καταστροφές, όπως πλημμύρες, πυρκαγιές και σεισμούς;
Στη σχετική υπουργική απόφαση για τις προδιαγραφές των τοπικών πολεοδομικών σχεδίων, υπάρχει ειδικό κεφάλαιο στο οποίο περιγράφονται λεπτομέρειες για το σχεδιασμό της κάθε χωρικής ενότητας. Για παράδειγμα, έχουμε περιοχές στις οποίες γνωρίζουμε ότι υπάρχει εντονότερη σεισμική δραστηριότητα. Επομένως, σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει μέριμνα για τη δημιουργία χώρων συγκέντρωσης του πληθυσμού, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τη δημιουργία προσωρινών καταλυμάτων. Ένα δεύτερο στοιχείο του σχεδιασμού, είναι η εφαρμογή τεχνικών λύσεων βασισμένες σε ήπιες περιβαλλοντικές υποδομές (nature based solutions), που ήδη εφαρμόζονται στο εξωτερικό. Πρόκειται για διαμόρφωση μεγάλων υπαίθριων χώρων, οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν ένα πρώτο σημείο ανάσχεσης σε περίπτωση έντονων πλημμυρών. Για παράδειγμα ένα γήπεδο πόλης ή ένας κοινόχρηστος χώρος π.χ. πλατεία, θα μπορούσε να είναι υποβαθμισμένος υψομετρικά από το υφιστάμενο οδικό δίκτυο, ώστε να συγκεντρώσει ένα μεγάλο μέρος από το έντονο πλημμυρικό φαινόμενο και να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά το σύστημα απορροής των ομβρίων υδάτων. Συνεπώς, δίνεται προτεραιότητα σε τέτοιες παρεμβάσεις, οι οποίες θα καταστήσουν τις πόλεις μας πιο ασφαλείς, αλλά και ικανές να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα της περιβαλλοντικής κρίσης, τα οποία σημειώνουν σημαντικές εντάσεις τα τελευταία χρόνια.
Μπορείτε ενδεικτικά να αναφέρετε τα σημαντικότερα έργα, που έχουν γίνει σε αστικά κέντρα και δασικές περιοχές για την αντιμετώπιση τέτοιου είδους καταστροφών;
Στην περίπτωση των δασικών πυρκαγιών, η πρώτη παρέμβαση που γίνεται είναι η τοποθέτηση κορμοδεμάτων, προκειμένου να αποφευχθεί η διάβρωση του εδάφους και να αποτραπεί, μέσω της απορροής των ομβρίων, η μεταφορά φερτών υλικών προς το αστικό περιβάλλον. Εξίσου σημαντική είναι η συστηματική δενδροφύτευση και η φυσική αναδάσωση, καθώς και η ύπαρξη μικρών τεχνικών έργων, τα οποία θα οδηγούν τα όμβρια ύδατα προς τους φυσικούς αποδέκτες ή προς τη θάλασσα. Στην περίπτωση άλλων φυσικών καταστροφών, όπως οι φωτιές και οι σεισμοί, έχουν εκπονηθεί σχέδια εκτάκτου ανάγκης. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός αποτελεί έναν προληπτικό σχεδιασμό, στον οποίο προβλέπονται χώροι συγκέντρωσης, οδοί διαφυγής και ένα κατάλληλο οδικό δίκτυο για την προσπέλαση των οχημάτων ασφαλείας και την εκκένωση του πληθυσμού, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο. Επομένως, κατά τον σχεδιασμό λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή και με αυτό το κριτήριο προβλέπονται οι κατάλληλες υποδομές και το πεδίο αρμοδιότητας του κάθε φορέα για να τις υλοποιήσει.
Θεωρείτε ότι η πρωτεύουσα χρειάζεται επιπλέον έργα, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αντιπλημμυρική και αντιπυρική προστασία της; Αν ναι, ποια είναι αυτά;
Στο πυκνοδομημένο τμήμα της πρωτεύουσας πράγματι υπάρχουν σοβαρά θέματα, που σχετίζονται με τη δημόσια ασφάλεια σε περίπτωση ισχυρού σεισμού ή αστικής πυρκαγιάς. Υπάρχει πρόβλεψη από τον πολεοδομικό σχεδιασμό για τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων και οδών διαφυγής, αλλά κυρίως για τον τρόπο διαχείρισης του πληθυσμού κατά τη διάρκεια μίας τέτοιας κρίσης. Σε πολλές περιοχές και ειδικότερα κατά μήκος του παράκτιου μετώπου της Αττικής, που παλαιότερα αναπτυσσόταν η Β κατοικία, κυριαρχεί μια έλλειψη σχεδιασμού, που αποδεικνύεται από τους στενούς δρόμους που καταλήγουν σε αδιέξοδα, τις λαβυρινθώδεις διακλαδώσεις και τις ανεπαρκείς διεξόδους προς μεγάλους κοινόχρηστους χώρους, στους οποίους μπορούν να συγκεντρωθούν με ασφάλεια οι πολίτες. Αυτές είναι παθογένειες, που έχουν συσσωρευτεί με το πέρασμα των τελευταίων 50 χρόνων,
συμβάλλοντας καθοριστικά στην εικόνα αυτή η αυθαίρετη και η εκτός σχεδίου δόμηση. Με τα Ειδικά και Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια θα προταθούν παρεμβάσεις, που θα αναπτύξουν αισθητά την ανθεκτικότητα της πρωτεύουσας στις φυσικές καταστροφές. Άμεσα μέτρα που θα μπορούν να ληφθούν είναι οι διανοίξεις οδών, οι οριοθετήσεις των ρεμάτων και η αντικατάσταση μέρους της βλάστησης μεταξύ δάσους και αστικού περιβάλλοντος με υδρόφιλα φυτά, σχηματίζοντας πράσινες αντιπυρικές ζώνες.
Υπάρχουν ανασταλτικοί παράγοντες που εμποδίζουν την υλοποίηση τέτοιων έργων στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας;
Ο οικονομικός είναι ένας καίριος παράγοντας, που εμποδίζει την εκτεταμένη υλοποίηση υποδομών στο σύνολο της επικράτειας. Ωστόσο κατά τη γνώμη μου, δεν είναι απαραίτητο να γίνουν έργα πολύ μεγάλου προϋπολογισμού. Θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν οι ελάχιστες δυνατές παρεμβάσεις, προκειμένου να υπάρξουν συνθήκες ασφαλούς πρόσβασης, προσπέλασης και διαφυγής του πληθυσμού, ώστε να επιτυγχάνεται η προστασίας της ανθρώπινης ζωής σε ποσοστό που θα αγγίζει το 100%. Αν γίνεται λόγος για πλήρη πρόληψη και προστασία της ιδιοκτησίας σε όλη την επικράτεια, το κόστος είναι τεράστιο και σχεδόν καμία χώρα στον κόσμο δεν το έχει πετύχει. Μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα αποτελεί η αυθαίρετη και η εκτός σχεδίου δόμηση, η οποία δεν πληροί τις απαραίτητες προδιαγραφές. Καταλυτικός είναι και ο κοινωνικός παράγοντας, καθώς οι πολίτες πρέπει να κατανοήσουν τη σημασία της ανθεκτικότητας των πόλεων και να είναι δεκτικοί ακόμα και σε τυχόν απομειώσεις της ατομικής τους περιουσίας, υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει το θεσμικό πλαίσιο για τις απαλλοτριώσεις, σε περιπτώσεις που απαιτούνται παρεμβάσεις πολεοδομικού σχεδιασμού για την ανθεκτικότητα και την πολιτική προστασία.
Πώς οραματίζεστε την Ελλάδα της επόμενης δεκαετίας αναφορικά με τη αντιπλημμυρική και αντιπυρική ασφάλεια;
Η τεχνολογία μας βοηθά να προβλέπουμε αρκετά έγκαιρα τις φυσικές καταστροφές, με συνέπεια να είναι πιο εύκολος ο στρατηγικός σχεδιασμός. Για την αποτελεσματική εφαρμογή του σχεδιασμού βέβαια, απαιτούνται οι κατάλληλες υποδομές. Ήδη πάνω από 300.000.000 ευρώ έχουν μπει στο ταμείο ανάκαμψης για να υλοποιηθεί το μεγαλύτερο πρόγραμμα αναδάσωσης, που έχει γίνει ποτέ στη χώρα μας. Οι αναδασώσεις θα είναι στοχευμένες σε επίπεδο φύτευσης και σε επίπεδο σχεδιασμού πρόληψης, εξασφαλίζοντας ζώνες πυρασφάλειας και διόδους για τα πυροσβεστικά οχήματα. Επιπλέον, οι περιφέρειες έχουν βάλει στον προϋπολογισμό τους χρήματα για την οριοθέτηση των ρεμάτων και την ολοκλήρωση έργων, τα οποία θα συμβάλουν στην καλύτερη διαχείριση των ομβρίων υδάτων. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να γίνουν πολλαπλά έργα για την αντιμετώπιση φαινομένων πυρκαγιάς και πλημμυρών σε πλήθος ελληνικών περιοχών. Τέλος, ο ΟΑΣΠ εξετάζει ζητήματα που αφορούν τον αντισεισμικό κανονισμό σε περιοχές με ισχυρή σεισμική δραστηριότητα, όπως η Κρήτη, θέτοντας αυστηρότερα κριτήρια στον τρόπο με τον οποίο δομούνται τα κτίρια.