Πράσινη χρηματοδότηση, ΣΔΙΤ, πρότυπες προτάσεις και Ομόλογα Έργων είναι τα χρηματοδοτικά εργαλεία που μπορούν να αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη μεσαίων και μεγάλων έργων στην Ελλάδα.

Προκειμένου να είναι εφικτή η υλοποίηση έργων υποδομών, και εν γένει μεσαίων και μεγάλων έργων, πρέπει να έχουν εξασφαλιστεί οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι -είτε πρόκειται για ιδιωτική χρηματοδότηση είτε κυρίως για δημόσια. Ένα παράδειγμα χρηματοδοτικού εργαλείου που ακούμε έντονα τους τελευταίους μήνες είναι το Ταμείο Υποδομών, στόχος του οποίου είναι η προσφορά ευνοϊκών όρων χρηματοδότησης στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα για την υλοποίηση μικρών και μεσαίων έργων δίνοντας έμφαση στους τομείς της ενέργειας, του περιβάλλοντος και της αστικής ανάπτυξης. Δεδομένης της αυξανόμενης ζήτησης για έργα, τόσο επειδή το απαιτούν οι συνθήκες της εποχής όσο και οι ίδιοι οι πολίτες, ποια άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν;

Πράσινη χρηματοδότηση (green financing)
Τα τελευταία χρόνια, η διεθνής προσοχή στρέφεται όλο και περισσότερο στην πράσινη χρηματοδότηση, δηλαδή τις χρηματοοικονομικές επενδύσεις σε έργα και πρωτοβουλίες βιώσιμης ανάπτυξης, περιβαλλοντικά προϊόντα και πολιτικές που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη μιας πιο βιώσιμης οικονομίας. Δεδομένου ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιώσιμη ανάπτυξη, είναι ένα χρηματοδοτικό εργαλείο το οποίο αξίζει να διερευνηθεί και αξιοποιηθεί περαιτέρω. Επί του θέματος μιλάει η Τέσσα Αυγερινού, μέλος του ΚΕΜΕΛ, πιστοποιημένη Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων, πιστοποιημένη Mentor και πρώην Γεν. Δ/ντρια ΕΤΕΑΝ ΑΕ (σήμερα Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα). Όπως η ίδια αναφέρει, «τα δημόσια έργα υποδομών, ως αναπτυξιακό εργαλείο με πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία, πραγματοποιούνται παραδοσιακά με πρωτοβουλία του κράτους και χρηματοδοτούνται είτε από εθνικούς δημόσιους πόρους είτε από συνδυασμό εθνικών και ενωσιακών κεφαλαίων.

Τα έργα υποδομής προτεραιοποιούνται με βάση την συμβολή τους στην στρατηγική ανάπτυξης, με έμφαση σήμερα στην πράσινη ανάπτυξη. Διαχρονικά αναπτύχθηκαν μοντέλα «συνεργατικής» διαχείρισης και χρηματοδότησης των επενδύσεων υποδομών μεταξύ Δημόσιου, ευρωπαϊκών και ιδιωτικών φορέων, με σκοπό την εξασφάλιση όχι μόνο πρόσθετων οικονομικών πόρων αλλά και την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων εκάστου συμβαλλομένου (στην Ευρώπη το μοντέλο ΣΔΙΤ) με θετικό αποτέλεσμα. Η καλή αυτή συνεργατική πρακτική είναι η αφετηρία για την οικοδόμηση του εγχώριου οικοσυστήματος πράσινης χρηματοδότησης (green financing), δηλαδή ενός ευρέως φάσματος χρηματοοικονομικών προϊόντων και υπηρεσιών που μπορούν να διαχωριστούν σε τραπεζικά, επενδυτικά και ασφαλιστικά, όπως Green Bonds/loans, Blue loans/bonds, ESG-linked finance, Green venture capital, Climate risk insurance, με τη δραστηριοποίηση, συνεργασία και συμμετοχή «παικτών» της αγοράς, όπως οι πάροχοι κεφαλαίων (π.χ. συνταξιοδοτικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρείες, εμπορικά καταπιστεύματα) και οι ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (π.χ. εμπορικές τράπεζες, επενδυτικές τράπεζες, εταιρείες διαχείρισης επενδύσεων) και οι ευρωπαϊκοί και διεθνείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί και funds.

Το κράτος δίνει κίνητρα για την «συνεργατική» χρηματοδότηση των επενδύσεων δημοσίων υποδομών που εντάσσονται σε τρείς άξονες α)συμμετοχή του δημοσίου ή δημοσίων φορέων με ευνοϊκούς όρους(όρους αγοράς ή χαμηλότερους), β)δημιουργία και παροχή εργαλείων μείωσης των κινδύνων (π.χ. εγγυήσεις, ασφάλιση κινδύνων, swaps) και γ) δωρεάν τεχνική βοήθεια και μελέτες σκοπιμότητας των επενδύσεων πριν την συμμετοχή των ιδιωτών. Ένα πλέγμα συμπληρωματικών δράσεων και πολιτικών μπορεί να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα των εργαλείων αυτών, όπως φορολογικά κίνητρα επενδύσεων στην πράσινη ανάπτυξη, καθιέρωση κινήτρων χρήσης πράσινων προϊόντων. Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί τρεις εκδόσεις πράσινων ομολόγων (δύο διεθνείς και μία εγχώρια η έκδοση ομολόγου με ρήτρα βιωσιμότητας (Sustainability Linked Bond)».

Συμπράξεις Δημοσίου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ)
Οι Συμπράξεις Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης έργων ο οποίος δημιουργεί μια επωφελή σχέση ανάμεσα στον δημόσιο, καθώς -μεταξύ άλλων- αξιοποιείται η τεχνογνωσία και η αποτελεσματικότητα του ιδιωτικού τομέα ενώ το Δημόσιο διατηρεί ισχυρό εποπτικό ρόλο. Το δε τελικό αποτέλεσμα είναι η κατασκευή ποιοτικών έργων και η παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου στους πολίτες.

Ο Δημήτρης Τάσιος, Οικονομολόγος, τονίζει -μεταξύ άλλων- ότι τα περισσότερα έργα ΣΔΙΤ χαρακτηρίζονται από έγκαιρη παράδοση, χωρίς να υπερβαίνουν τους προϋπολογισμούς. Όπως μας αναλύει, «οι ΣΔΙΤ γεννήθηκαν ακριβώς από την ανάγκη διεθνώς να εξευρεθούν έξυπνες και σύγχρονες αναπτυξιακές λύσεις με στόχο τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων κάθε οικονομίας. Έχει παρατηρηθεί ότι η πλειοψηφία των έργων που γίνονται μέσω ΣΔΙΤ παραδίδονται εγκαίρως και σύμφωνα με τον συγκεκριμένο προϋπολογισμένο κόστος, και όχι υπερτιμημένο σε σχέση με το αρχικό κόστος, όπως συχνά συμβαίνει στις συμβάσεις αμιγώς δημοσίων επενδύσεων.

Κλειδί για την επιτυχία, σύμφωνα και με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, είναι η πολύ στενή συνεργασία των χρηματοδοτών τραπεζιτών και του δημόσιου τομέα, και ειδικότερα «η διαδικασία διαγωνισμού θα πρέπει να είναι ανοιχτή, διαφανής και ανταγωνιστική». Αυτό που επισημαίνουν τραπεζικοί κύκλοι διεθνώς είναι πως η αποτελεσματική λειτουργία συμβάσεων ΣΔΙΤ απαιτεί το Δημόσιο, οι ιδιώτες και οι τράπεζες να δημιουργήσουν μικτές ομάδες διαφόρων ειδικοτήτων (οικονομικοί-τεχνικοί-νομικοί) που θα διαχειριστούν συντονιστικά το project από τη γέννησή του ως το τέλος της υλοποίησής τους».

Αξίζει να αναφερθεί πως ήδη βλέπουμε τον σχεδιασμό σημαντικών έργων στη χώρα μας που αναμένεται να χρηματοδοτηθούν με αυτόν τον τρόπο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το φράγμα Χαβρία στη Χαλκιδική, το πρώτο φράγμα που θα υλοποιηθεί μέσω ΣΔΙΤ, και το Κέντρο Καινοτομίας στην Πειραιώς, και συγκεκριμένα στο πρώην κτίριο της ΧΡΩΠΕΙ.

Πρότυπες προτάσεις
Ένα άλλο μοντέλο χρηματοδότησης είναι οι πρότυπες προτάσεις, με τη διαβούλευση του σχετικού νομοσχεδίου του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών να ξεκινάει στις 17/11/2021. Όπως αδήλωσε ο Υπουργός Υποδομών, Κωνσταντίνος Καραμανλής, «με την προώθηση του παρόντος σχεδίου νόμου θεσπίζεται το πλαίσιο των πρότυπων προτάσεων για έργα υποδομής ως μία εναλλακτική λύση στη διαδικασία σύλληψης και ωρίμανσης έργων υποδομών με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος αναλαμβάνει την πρωτοβουλία και συμμετέχει ενεργά στον εντοπισμό και την ωρίμανση ενός έργου, πάντα σε συνάρτηση με το σχεδιασμό του κράτους».

Σύμφωνα με τον κ. Τάσιο, «οι πρότυπες προτάσεις να δίνουν τη δυνατότητα σε ιδιώτες να προτείνουν έργα τα οποία δεν έχουν δημοπρατηθεί, και να περιλαμβάνουν όλες τις απαραίτητες τεχνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές μελέτες για την υλοποίηση των προτεινόμενων έργων. Εφόσον μια τέτοια πρόταση αξιολογηθεί θετικά, θα προχωράει η διαδικασία δημοπράτησης του προτεινόμενου έργου ώστε αυτό να υλοποιηθεί είτε με σύμβαση παραχώρησης είτε με ΣΔΙΤ. Ο ιδιώτης που θα έχει προτείνει την επένδυση θα πριμοδοτείται στη διαγωνιστική διαδικασία, ενώ σε περίπτωση που δεν κηρυχθεί μειοδότης του έργου θα έχει το δικαίωμα να ισοφαρίσει τη χαμηλότερη προσφορά ή να αποζημιωθεί για τα έξοδα που δαπάνησε στη διαγωνιστική διαδικασία».

Παντελής Λάμπρου, Συνιδρυτής & CEO P&I

Ομόλογα έργων (project bonds)
Τέλος, ένα εναλλακτικό και συμπληρωματικό εργαλείο χρηματοδότησης μπορούν να αποτελέσουν τα Ομόλογα Έργων (Project Bonds) μέσω των οποίων οι χρήστες των έργων μπορούν να αποκτήσουν και ρόλο επενδυτή, κάτι που επιφέρει θετικά αποτελέσματα, όπως αναφέρει ο Παντελής Λάμπρου, Συνιδρυτής & CEO της P&I. «Σήμερα οι διαθέσιμοι πόροι είναι περιορισμένοι και οι πολίτες επιζητούν επιτακτικά υψηλή ποιότητα, λογικό κόστος, ασφάλεια και σταθερότητα στις υπηρεσίες που λαμβάνουν, ενώ, ως φορολογούμενοι, αξιολογούν αυστηρά την κατανομή αυτών που έχουν εισφέρει.

Σε αυτό το πλαίσιο, που υπαγορεύεται ως αναγκαιότητα από τη συγκυρία αλλά και απαίτηση από την κοινωνία, είναι πλέον ευρύτερα αποδεκτό ότι ο σχεδιασμός, η υλοποίηση, η λειτουργία και η συντήρηση μεγάλων έργων θα πρέπει να υιοθετεί επιχειρηματικό μοντέλο που όχι μόνο θα δημιουργεί και θα παραδίδει αξία στους πολίτες αλλά θα είναι εφικτό να αμειφθεί (μετρήσιμη αποδοτικότητα) για τη σχετική παροχή υπηρεσίας, ώστε να μπορεί να εξασφαλίσει τους πόρους για την περαιτέρω ανάπτυξη και συντήρηση του. Ένα τέτοιο επιχειρηματικό μοντέλο θα είναι ελκυστικό και επενδυτικά ώστε οι πολίτες, εκτός από χρήστες των έργων, θα μπορούν να λειτουργήσουν και ως επενδυτές μέσω Ομολόγων Έργων (Project Bonds). Η δυνατότητα να μπορεί ο χρήστης ενός έργου να λειτουργήσει και επενδυτικά εμπλουτίζει τα κριτήρια και τη βάση αξιολόγησης του έργου.

Το «αισθητήριο του επενδυτή» μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη επιλογή και κατανομή των διαθέσιμων πόρων αλλά και να προσελκύσει διαθέσιμα επενδυτικά κεφάλαια από τις διεθνείς αγορές. Η δε συμμετοχή των επενδυτών στην ομάδα των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders) θα εξορθολογίσει το έργο και να παίξει καταλυτικό ρόλο στην επιτάχυνση υλοποίησης του. Η πρόταση αυτή θα μπορούσε να συνδυαστεί με την εισαγωγή των ομολόγων σε οργανωμένη χρηματιστηριακή αγορά ώστε η διαφάνεια που θα εξασφαλιστεί να διευρύνει περαιτέρω το επενδυτικό ενδιαφέρον», καταλήγει.