Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία στους διαγωνισμούς του Δημοσίου, οι οικονομικές προσφορές πρέπει να υποβάλλονται σφραγισμένες από τους οικονομικούς φορείς και η αποσφράγιση γίνεται από την επιτροπή διαγωνισμού μετά τη λήξη του χρόνου υποβολής προσφορών.

Τα τελευταία χρόνια όλοι οι διαγωνισμοί του δημοσίου που αφορούν προμήθειες, υπηρεσίες και δημόσια έργα, γίνονται ηλεκτρονικά μέσω της πλατφόρμας ηλεκτρονικών δημοπρασιών του ΕΣΗΔΗΣ.

Είναι εύλογο το ενδιαφέρον και η ανησυχία των οικονομικών φορέων που υποβάλλουν την προσφορά τους μέσω ΕΣΗΔΗΣ, να γνωρίζουν ότι η προσφορά τους και κυρίως η οικονομική προσφορά που είναι το ποιο κρίσιμο στοιχείο της προσφοράς, δεν αναγνώστηκε από κανέναν μέχρι την αποσφράγιση της από την επιτροπή διαγωνισμού.

Στην πλατφόρμα ηλεκτρονικών δημοπρασιών του ΕΣΗΔΗΣ δεν παρέχεται η δυνατότητα στον οικονομικό φορέα να υποβάλει ο ίδιος σφραγισμένη την οικονομική του προσφορά όπως ορίζει ο νόμος και αναλαμβάνει η πλατφόρμα τον ρόλο αυτό, δηλαδή να παραλάβει ασφράγιστη την οικονομική προσφορά και να τη διαφυλάξει μέχρι τη στιγμή που θα την παραλάβει για ανάγνωση η επιτροπή διαγωνισμού.

Μάλιστα, η οικονομική προσφορά παράγεται από την ίδια την πλατφόρμα του ΕΣΗΔΗΣ. Ο διαγωνιζόμενος εισάγει στην πλατφόρμα όλα τα οικονομικά στοιχεία, προσφερόμενες τιμές μονάδος, εκπτώσεις κ.λπ. και η ίδια η πλατφόρμα παράγει την οικονομική προσφορά. Στη συνέχεια ο διαγωνιζόμενος κατεβάζει από την πλατφόρμα την προσφορά, για να την υπογράψει ψηφιακά και να την ανεβάσει ασφράγιστη στο σύστημα.

Με αυτό τον τρόπο, αποκλείονται από τη διαδικασία σφράγισης και αποσφράγισης των οικονομικών προσφορών τόσο οι οικονομικοί φορείς, όσο και οι επιτροπές διαγωνισμού, και οι μόνοι συμμετέχοντες στη διαδικασία αυτή είναι ο διαχειριστής του συστήματος και το λογισμικό της πλατφόρμας το οποίο δεν είναι ανοιχτού κώδικα .

Σε αυτό το σημείο η πλατφόρμα δεν καλύπτει πλήρως τις απαιτήσεις του άρθρου 37 του Ν4412/2016 όπως τροποποιήθηκε με το Ν4782/2021 σχετικά με την Πολιτική ασφαλείας ΕΣΗΔΗΣ. Για να είναι διαθέσιμες στους ενδιαφερομένους οι πληροφορίες σχετικά με τις προδιαγραφές για την ηλεκτρονική υποβολή προσφορών, με βάση τη διεθνή πρακτική, θα πρέπει το λογισμικό της πλατφόρμας να είναι «λογισμικό ανοιχτού κώδικα». Είναι μεν ασφαλής η διακίνηση και μεταφορά δεδομένων μέσω πρωτόκολλων https, ssl κ.λπ., δεν παρέχονται όμως πληροφορίες για τους αλγόριθμους και τον κώδικα παραγωγής των οικονομικών προσφορών από το σύστημα. Εδώ δημιουργείται ένα κενό διαφάνειας που κάνει ευάλωτο οποιονδήποτε διαγωνισμό σε προδικαστικές προσφυγές.

Με σκοπό την διόρθωση αυτού του κενού διαφάνειας, προτείνουμε μια απλή και ασφαλή μέθοδο για την ηλεκτρονική σφράγιση και αποσφράγιση των οικονομικών προσφορών μέσω κρυπτογράφησης και συναρτήσεων κατακερματισμού που εξασφαλίζουν την πλήρη διαφάνεια και ασφάλεια όλης της διαδικασίας. Με τη μέθοδο αυτή μπορεί να γίνει η ηλεκτρονική σφράγιση και κρυπτογράφηση ολόκληρης της προσφοράς του διαγωνιζόμενου, επαρκεί όμως η σφράγιση της οικονομικής προσφοράς όπου υπάρχει το κενό διαφάνειας και είναι επίσης το πιο κρίσιμο τμήμα της προσφοράς. Η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα σε όλες τις πλατφόρμες ηλεκτρονικών δημοπρασιών χωρίς καμία τροποποίηση ή αναβάθμιση των υποδομών και του λογισμικού της πλατφόρμας.

Περιγραφή μεθόδου

  • Ανάρτηση εντύπου οικονομικής προσφοράς

Η Αναθέτουσα Αρχή που διεξάγει τον διαγωνισμό, αναρτά στην πλατφόρμα ηλεκτρονικών δημοπρασιών το έντυπο οικονομικής προσφοράς σε επεξεργάσιμη μορφή, το οποίο θα χρησιμοποιήσουν οι οικονομικοί φορείς για να υποβάλουν την προσφορά τους.

  • Συμπλήρωση και υπογραφή οικονομικής προσφοράς

Ο κάθε διαγωνιζόμενος που συμμετέχει στη δημοπρασία κατεβάζει το έντυπο από την πλατφόρμα και συμπληρώνει τα οικονομικά στοιχεία που έχει ορίσει η Αναθέτουσα Αρχή ανάλογα με το σύστημα δημοπράτησης, όπως στοιχεία διαγωνιζόμενου, ποσοστά έκπτωσης, τιμές μονάδος, προϋπολογισμός προσφοράς κ.λπ. (το έντυπο μπορεί να διαμορφωθεί από την υπηρεσία έτσι ώστε να επιτρέπει συμπλήρωση μόνο σε συγκεκριμένα πεδία, να κάνει αυτόματους υπολογισμούς, αυτόματη αναγραφή των ποσών ολογράφως κ.λπ.). Μετά τη συμπλήρωση του επεξεργάσιμου αρχείου της οικονομικής προσφοράς, ο διαγωνιζόμενος το μετατρέπει σε αρχείο PDF και το υπογράφει ψηφιακά. Το αρχείο αυτό στην ουσία είναι η οικονομική προσφορά του διαγωνιζόμενου υπογεγραμμένη από τον ίδιο και είναι ανοιχτή στην ανάγνωση «ασφράγιστη προσφορά».

  • Υπολογισμός αθροίσματος ελέγχου (hash function) της «ασφράγιστης προσφοράς»

Με τη χρήση των εργαλείων των Windows 10, ο διαγωνιζόμενος υπολογίζει το hash SHA-256 της «ασφράγιστης προσφοράς» κάνοντας δεξί κλικ πάνω στο αρχείο της προσφοράς και επιλέγοντας CRC SHA > SHA-256.
Σε υπολογιστές με παλιότερες εκδώσεις των Windows το hash SHA-256 της «ασφράγιστης προσφοράς» μπορεί να υπολογιστεί με την εφαρμογή συμπίεσης αρχείων 7-zip με τον ίδιο τρόπο, μετάβαση στον φάκελο του αρχείου, δεξί κλικ πάνω στο αρχείο, επιλογή CRC > SHA-256. Η τιμή του hash αντιγράφεται από τον διαγωνιζόμενο για να εισαχθεί στην πλατφόρμα , με επιλογή του κειμένου και “Ctrl + C”

  • Ηλεκτρονική σφράγιση προσφοράς

Ο διαγωνιζόμενος σφραγίζει ηλεκτρονικά την προσφορά του με τη μέθοδο της κρυπτογράφησης ώστε το περιεχόμενό της να μην είναι ορατό. Για την ηλεκτρονική σφράγιση της προσφοράς χρησιμοποιούνται οι εφαρμογές 7-zip η WinRAR οι οποίες είναι συμβατές μεταξύ τους. Πάμε στον φάκελο που είναι η προσφορά, επιλέγουμε το αρχείο και πατάμε προσθήκη. Στο πεδίο «κρυπτογράφηση» ή «Set password» επιλέγουμε έναν κωδικό πρόσβασης μιας χρήσης που τον χρησιμοποιούμε μόνο για τη συγκεκριμένη δημοπρασία. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται ένα συμπιεσμένο και κρυπτογραφημένο αρχείο με επέκταση (.7z ) ή (.rar) το οποίο αποσυμπιέζεται και αποκρυπτογραφείται μόνο με τον κωδικό μιας χρήσης «κλειδί» που χρησιμοποιήσαμε για την κρυπτογράφηση. Το νέο κρυπτογραφημένο αρχείο που δημιουργείται είναι η «σφραγισμένη προσφορά».

  • Υποβολή σφραγισμένης οικονομικής προσφοράς στην πλατφόρμα ηλεκτρονικών δημοπρασιών

Οι διαγωνιζόμενοι υποβάλλουν ηλεκτρονικά τη σφραγισμένη οικονομική προσφορά τους συνοδευόμενη από το hash της «ασφράγιστης προσφοράς» στην πλατφόρμα ηλεκτρονικών δημοπρασιών και συγκεκριμένα στην Κατηγορία ή στον Φάκελο «Οικονομική Προσφορά» με επισύναψη του κρυπτογραφημένου αρχείου (.7z ) ή (.rar) στο πεδίο «Ορισμός συνημμένου». Στο πεδίο «Πληροφορίες σύνοψης συνημμένου» (ή όποιο άλλο πεδίο ορίσει η πλατφόρμα) , αναγράφουν τo hash SHA-256 της «ασφράγιστης προσφοράς» .

Μετά την παρέλευση της καταλυτικής ημερομηνίας και ώρας υποβολής προσφορών και το κλείδωμα της δημοπρασίας από την πλατφόρμα, εντός εύλογου χρονικού ορίου δύο ή τριών ημερών, οι διαγωνιζόμενοι, επί ποινή αποκλεισμού, θα πρέπει να αποστείλουν τον κωδικό μιας χρήσης «κλειδί» με το οποίο σφράγισαν την οικονομική προσφορά τους απευθείας στην Αναθέτουσα Αρχή μέσω e-mail, χωρίς τη μεσολάβηση της πλατφόρμας. Όλα τα κλειδιά των διαγωνιζομένων προωθούνται από την Αναθέτουσα Αρχή στην Επιτροπή Διαγωνισμού.

  • Παραλαβή και αποσφράγιση οικονομικών προσφορών από την Επιτροπή Διαγωνισμού

Στο πρώτο στάδιο της αποσφράγισης δικαιολογητικών συμμετοχής (για διαγωνισμούς προμηθειών) ή της δημιουργίας καταλόγου συμμετεχόντων (για διαγωνισμούς έργων), θα εμφανίζονται στην πλατφόρμα ή στον κατάλογο συμμετεχόντων τα παρακάτω στοιχεία: η Επωνυμία Προσφέροντα, ο χρόνος υποβολής προσφοράς και το hash SHA-256 της «ασφράγιστης προσφοράς».
Στο δεύτερο στάδιο της αποσφράγισης οικονομικών προσφορών, η Επιτροπή Διαγωνισμού παραλαμβάνει από την πλατφόρμα τις σφραγισμένες οικονομικές προσφορές των διαγωνιζομένων και χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε από τις εφαρμογές 7-zip η WinRAR, τις αποσφραγίζει με τα «κλειδιά» των διαγωνιζομένων τα οποία έχει στην κατοχή της (με την επιλογή συμπιεσμένου αρχείου και αποσυμπίεση σε φάκελο). Τις «αποσφραγισμένες οικονομικές προσφορές» (αρχεία pdf που παράγονται από τις εφαρμογές 7-zip ή WinRAR ) η Επιτροπή Διαγωνισμού τις αναρτά στην πλατφόρμα στην οποία έχουν πρόσβαση όλοι οι διαγωνιζόμενοι.

  • Διαφάνεια και έλεγχος προσφορών

Η Επιτροπή Διαγωνισμού, οι συμμετέχοντες στη δημοπρασία και όσοι έχουν έννομο συμφέρον και δικαίωμα ανάγνωσης των οικονομικών προσφορών, μπορούν να ελέγξουν την εγκυρότητα όλων των αποσφραγισμένων οικονομικών προσφορών. Μπορούν να διαπιστώσουν ότι δεν έχει αναγνωστεί καμία οικονομική προσφορά μέχρι τη στιγμή της αποσφράγισης από την Επιτροπή Διαγωνισμού. Μπορούν, επίσης, μέσω του αθροίσματος ελέγχου (hash), να ελέγξουν και να διαπιστώσουν ότι δεν έχει αλλοιωθεί, τροποποιηθεί ή αντικατασταθεί οποιαδήποτε οικονομική προσφορά σε όλα τα στάδια της διαδικασίας. Οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος μπορεί να υπολογίσει, σύμφωνα με το βήμα 3, το hash της «αποσφραγισμένης προσφοράς» το οποίο πρέπει να είναι ίδιο με το hash της «ασφράγιστης προσφοράς» που είναι αναρτημένο στην πλατφόρμα. Η απόλυτη ταύτιση των δύο hash επιβεβαιώνει τη γνησιότητα της προσφοράς και την ασφάλεια όλης της διαδικασίας του διαγωνισμού.